سرطان چیست؟ راه های پیشگیری و درمان
سرطان چیست؟ راه های پیشگیری و درمان
سرطان چیست؟
سرطان نوعی بیماری است که در آن، برخی از سلول های بدن بدون توقف شروع به تقسیم شدن می کنند و به بافت های اطراف گسترش می یابند. سرطان می تواند از هر جای بدن انسان شروع شود که از تریلیون ها سلول ساخته شده است. در حالت نرمال، سلول های بدن رشد می کنند و تقسیم می شوند تا سلول های جدیدی را تشکیل دهند که بدن به آنها نیازمند است. هنگامی که سلول ها پیر می شوند یا آسیب می بینند، آنها می میرند و سلول های جدید جای آنها را می گیرند. هنگامی که سرطان بروز می کند، این روند در هم می شکند و سلول های پیر و آسیب دیده، در حالی که باید بمیرند، زنده می مانند. این سلول های اضافی می توانند بدون توقف تقسیم شوند و ممکن است منجر به تشکیل تومورها شوند.
تومور بدخیم و تومور خوش خیم
بسیاری از سرطان ها تومورهای جامد را تشکیل می دهند که توده ای از بافت هستند. سرطان خون، مانند لوسمی ها، تومورهای جامد ایجاد نمی کنند. تومورهای سرطانی در دو نوع خوش خیم و بدخیم هستند، تومورهای بدخیم می توانند به بافت های مجاور گسترش یافته یا حمله کنند. علاوه بر این، برخی از سلول های سرطانی می توانند از طریق خون یا سیستم لنفاوی به نقاط دوردست بدن سفر کرده و تومورهای جدیدی را به دور از تومور اصلی تشکیل دهند.
برخلاف تومورهای بدخیم، تومورهای خوش خیم به بافت های مجاور گسترش نمی یابند. با این حال، تومورهای خوش خیم در برخی موارد ممکن است بسیار بزرگ باشند و اگر برداشته شوند، معمولاً دوباره رشد نخواهند کرد. در حالی که تومورهای بدخیم ممکن است دوباره رشد کنند.
متاستاز چیست؟
در صورتی که سرطان از نقطه ای که شروع شده به نقاط دیگر بدن پخش شود، سرطان متاستاتیک نامیده می شود. فرآیندی که منجر به پخش سلول های سرطانی به دیگر بخش های بدن می شود، متاستاز نامیده می شود. سلول های سرطانی متاستاتیک در زیر میکروسکوپ، همانند سلول های اصلی سرطان هستند و هر دو دارای برخی خصوصیات مولکولی مانند تغییرات خاص کروموزوم هستند.
درمان ممکن است به طولانی تر شدن زندگی برخی از مبتلایان به سرطان متاستاتیک کمک کند. اگر چه، به طور کلی، هدف اصلی از درمان سرطان متاستاتیک کنترل رشد سرطان یا تسکین علائم ناشی از آن است. تومورهای متاستاتیک می توانند صدمات شدیدی به نحوه عملکرد بدن وارد کنند و بیشتر افرادی که بر اثر سرطان می میرند، سرطان متاستاتیک علت مرگ آنهاست.
چه عواملی باعث سرطان می‌شوند؟
علت اصلی این بیماری، جهش‌ها یا تغییرات DNA در سلول‌های بدن است. جهش‌های ژنتیکی بعضی اوقات زمینه ارثی دارند اما گاهی بر اثر عوامل محیطی ایجاد می‌شوند. عوامل محیطی سرطان‌زا شامل موارد زیر است:
مواد سرطان‌زا فیزیکی مانند اشعه رادیواکتیو و اشعه ماوراء بنفش (UV)
مواد سرطان‌زای شیمیایی مانند دود سیگار، آزبست، الکل، آلودگی هوا، غذا و آب آشامیدنی آلوده
سرطان‌زاهای بیولوژیکی مانند ویروس‌ها، باکتری ها و انگل‌ها
به گفته سازمان جهانی بهداشت، حدود ۳۳ درصد از مرگ و میرهای ناشی از این بیماری ناشی از تنباکو، الکل، شاخص توده بدنی بالا (چاقی)، مصرف کم میوه و سبزیجات و عدم فعالیت بدنی است.
عوامل افزایش دهنده خطر ابتلا به سرطان
بعضی عوامل خطر احتمال ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهند. این عوامل خطر به صورت زیر است:
مصرف تنباکو
مصرف مشروبات الکل
رژیم غذایی ناسالم
عدم تحرک و فعالیت بدنی
قرارگرفتن در معرض آلودگی هوا
قرارگیری در معرض پرتوها
قرارگرفتن زیاد در معرض نور خورشید
مبتلا شدن به بعضی از عفونت‌ها از جمله هلیکوباکتر پیلوری، ویروس پاپیلومای انسانی (HPV)، هپاتیت B، هپاتیت سی، HIV و ویروس اپشتین بار
یک مطالعه بالینی در سال ۲۰۱۷ نشان داد که یک رژیم غذایی ناسالم حاوی گوشت فرآوری شده (مانند سوسیس، کالباس و همبرگر)، نوشیدنی‌های صنعتی (انواع آب میوه)، تنقلات شور (چیپس، پفک و سایر خوراکی‌های بسته‌بندی)، غذاهای نشاسته‌ای و کربوهیدرات‌های تصفیه شده از جمله قندها و غلات فرآوری شده تاثیر قابل توجهی در افزایش ابتلا به این بیماری دارد. خطر ابتلا به این بیماری با افزایش سن بیشتر می‌شود و دلایل آن نیز به شرح زیر است:
ضعیف شدن مکانیسم‌های ترمیم سلولی با افزایش سن
تجمع عوامل خطر در ژن‌ها در طول سالیان
قرارگیری بیشتر در معرض مواد سرطان‌زا
تعدادی از بیماری‌های التهابی نیز ممکن است خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهند. به عنوان مثال کولیت روده، یک بیماری التهابی مزمن گوارشی است که در صورت درمان نشدن ممکن است عوارض جدی به دنبال داشته باشد.
انواع سرطان
بیش از 200 نوع سرطان وجود دارد که بر اساس ارگان یا بافتی که درگیر شده، نامگذاری شده اند. به عنوان مثال، سرطان ریه از سلول های ریه شروع می شود و سرطان مغز از سلول های مغز. دسته بندی کلی سرطان ها شامل موارد زیر می شود:
کارسینوما: نوعی از سرطان است که در پوست یا بافت هایی که اندام های داخلی را پوشانده اند، آغاز می شود – "پوست، ریه، روده بزرگ، لوزالمعده، سرطان تخمدان"
سارکوما: نوعی از سرطان است که از استخوان، غضروف، چربی، عضله، رگ های خونی یا سایر بافت های مرتبط شروع می شود.
لوسمیا: این نوع سرطان از بافت های خون ساز مانند مغز استخوان شروع شده و باعث می شود تعداد زیادی سلول خونی غیرطبیعی تولید شده و وارد خون شود.
لنفوم: لنفوم سرطانی است که در لنفوسیت ها (سلول های T یا B) شروع می شود. اینها گلبول های سفید خون هستند که بخشی از سیستم ایمنی بدن محسوب می شوند و با بیماری به مبارزه می پردازند. در سرطان لنفوم، لنفوسیت های غیرطبیعی در غدد لنفاوی و رگ های لنفاوی و دیگر بخش های بدن ایجاد می شوند.
ملانوما: سرطانی است که در سلول هایی که تبدیل به ملانوسیت می شوند، شروع می شود. ملانوسیت ها، سلول های اختصاصی ساخت ملانین هستند. اغلب ملانوماها روی پوست شکل می گیرند، اما می توانند در سایر بافت ها مانند چشم نیز ایجاد شوند.
سرطان سیستم عصبی مرکزی: این نوع سرطان در مغز یا نخاع شروع می شود.
نشانه های سرطان
نشانه ها و علائم سرطان بستگی به نوع سرطان، ناحیه ای که اتفاق می افتد و یا بخشی که پخش می شود، دارد. به عنوان مثال، سرطان پستان ممکن است به صورت توده ای در پستان یا ترشح در نوک پستان خود را نشان دهد. در حالی که سرطان متاستاتیک پستان با درد، خستگی شدید یا تشنج ممکن است همراه باشد. برخی از بیماران نیز تا پیشرفت سرطان، هیچ علامتی از خود نشان نمی دهند. شماری از نشانه های سرطان شامل موارد زیر می شوند:
تغییر در عادات روده و مثانه
گلودردی که بهبود نمی یابد
خونریزی یا ترشحات غیرعادی
وجود توده در پستان، بیضه ها یا دیگر نقاط بدن
سوء هاضمه یا مشکل در بلع
تغییر واضح در اندازه، رنگ، شکل یا ضخامت زگیل یا خال
سرفه کردن یا گرفتگی صدا
علائم دیگری نیز وجود دارند که ممکن است هشداری برای احتمال ابتلا به سرطان باشند. این علائم عبارتند از:
کاهش وزن غیرمنتظره یا از دست دادن اشتها
نوع جدیدی از درد در استخوان ها یا سایر قسمت ها، متفاوت با درد های قبلی
خستگی مداوم، حالت تهوع و استفراغ
تب های درجه پایین غیرمنتظره
تکرار عفونت هایی که با درمان از بین نمی روند
هر کسی این علائم را داشته باشد باید با پزشک خود مشورت کند. البته این علائم ممکن است ناشی از شرایط غیرسرطانی باشد.
تشخیص سرطان
تشخیص سرطان ملزم به انجام معاینات جسمی، آزمایش های فیزیکی و بررسی پیشینه وضعیت فیزیکی بیمار در کنار آزمایش های تشخیصی می باشد. اگر تشخیص سرطان به موقع انجام شود، می توان از گسترش بیماری پیشگیری کرد. البته ناگفته نماند هیچ آزمایشی به تنهایی نمی تواند سرطان را به طور دقیق تشخیص دهد و آزمایش های تشخیصی گسترده ای جهت تأیید یا رد وجود بیماری وجود دارد. برخی از روشهای تشخیص سرطان شامل موارد زیر می باشد:
تست های آزمایشگاهی
عکس برداری تشخیصی
آدوسکوپی
آزمایش های ژنتیک
نمونه برداری تومورها
برخی از سرطان ها در طول معاینات غربالگری تشخیص داده می شوند. معاینه بدنی، تاریخچه پزشکی و پیشینه علائم، اولین گام ها در تشخیص سرطان هستند. گاهی آزمایش هایی با توجه به نوع سرطان یا ناحیه درگیری انجام می گیرد. تصویربرداری نیز روش مناسبی برای تشخیص ناهنجاری های موجود در بدن فرد می باشد. اشعه ایکس، سی تی اسکن، MRI و سونوگرافی ابزارهای متداولی برای معاینه بدن هستند. آندوسکوپی نیز برای بررسی وضعیت روده، گلو، معده و ... کاربردی است. بیوپسی یا نمونه برداری علاوه بر تشخیص سرطان، نوع آن را نیز تشخیص داده و همچنین تعیین می کند سرطان در چه مرحله ای است و به چه میزان گسترش یافته است.
درمان سرطان
درمان این بیماری به نوع و میزان پیشرفت آن بستگی دارد. اگر بیماری در مراحل اولیه باشد درمان به صورت موضعی است و معمولاً شامل استفاده از جراحی برای برداشتن توده سرطانی یا پرتودرمانی موضعی در ناحیه تومور است. اما اگر بیماری به مراحل بعدی پیشروی کرده باشد درمان به صورت سیستمیک خواهد بود.
درمان‌های دارویی مانند شیمی‌درمانی، درمان هدفمند و ایمونوتراپی از درمان‌های سیستمیک به شمار می‌روند. گاهی هدف درمانی تسکین و کاهش علائم است. این نوع درمان شامل مصرف داروهایی است که علائم را مانند مشکلات تنفسی و درد را تسکین می‌دهد. رایج‌ترین رویکردهای درمان کنسر عبارتند از:
عمل جراحی
برداشتن تومور بدخیم در بیشتر موارد موجب پایان دادن به این بیماری می‌شود. جراحی اغلب به همراه سایر روشهای درمانی به منظور اطمینان از حذف شدن کامل سلول‌های سرطانی کابرد دارد.
شیمی درمانی
در شیمی درمانی داروهای از بین برنده سلول‌های سرطانی به بدن تزریق می‌شود. این روش درمانی تاثیر چشمگیری در کوچک شدن اندازه تومور یا تعداد سلول‌های بدخیم دارد و همچنین در جلوگیری از گسترش و متاستاز سلول‌های غیرطبیعی موثر است.
پرتو درمانی
در روش پرتو درمانی از پرتوهای متمرکز و قدرتمند برای حذف سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. پرتو درمانی گاهی از طریق یک منبع خارج از بدن و گاهی با منشا داخلی انجام می‌شود. اگر منشا پرتوها داخلی باشد براکی تراپی نامیده می‌شود در حالی که به پرتو درمانی خارج از بدن، پرتودرمانی خارجی گفته می‌شود.
پیوند سلول‌های بنیادی (مغز استخوان)
در این درمان سلول‌های مغز استخوان بیمار با سلول‌های بنیادی سالم جایگزین می‌شوند. سلول‌های بنیادی سلول‌های تمایز نیافته‌ای هستند که می توانند خصوصیات جدیدی به خود بگیرند. پیوند سلول‌های بنیادی معمولا برای درمان سرطان خون استفاده می‌شود.
ایمونوتراپی
در روش ایمونوتراپی از سیستم ایمنی بدن خود بیمار برای حمله به سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. در ایمونوتراپی با استفاده از آنتی‌بادی‌ها، حمله به سلول‌های سرطانی منسجم‌تر می‌شود. این روش درمانی که جدیدتر از سایر روش های درمان است تاثیر چشمگیری در حذف سلول‌ها از بدن دارد و معمولا عوارض جانبی آن نیز کمتر است.
هورمون درمانی
هدف از روش هورمون درمانی، متوقف کردن تولید هورمون‌هایی است که عامل رشد سلول‌های سرطانی هستند. این روش درمانی تنها برای سرطان‌هایی کاربرد دارد که مانند انواع خاصی از سرطان سینه و پروستات هورمون‌ها در رشد و گسترش آنها دخیل باشند.
درمان دارویی هدفمند
در روش دارودرمانی هدفمند بعضی از مولکول‌های کلیدی در سلول‌های سرطانی به صورت دقیق و کنترل شده مورد هدف قرار می‌گیرند. غالبا قبل از انجام دارودرمانی هدفمند، آزمایش ژنتیک برای پی بردن به نوع ژن‌ها و توالی آنها انجام می‌شود تا رهگیری مولکول‌های سرطانی با دقت بیشتری انجام گردد.
پیشگیری از سرطان
آگاه بودن از عوامل موثر در بروز این بیماری می‌تواند به پیشگیری از آن و انتخاب سبک زندگی سالم‌تر کمک کند. اقدامات پیشگیرانه برای کاهش خطر ابتلا به cancer شامل موارد زیر است:
اجتناب از دخانیات و مواد مخدر
محدودکردن مصرف گوشت‌های فرآوری‌شده
داشتن یک رژیم غذایی سالم مانند رژیم غذایی مدیترانه‌ای که عمدتاً بر غذاهای گیاهی، پروتئین‌های بدون چربی و چربی‌های سالم متمرکز باشد.
اجتناب از مصرف مشروبات الکلی
حفظ وزن نرمال در محدوده BMI سالم
انجام فعالیت بدنی و ورزش منظم به مدت ۱۵۰ تا ۳۰۰ دقیقه در هفته
پرهیز از قرارگرفتن در معرض مستقیم خورشید
استفاده از کرم ضد آفتاب، کلاه و عینک آفتابی در هنگام قرارگیری در معرض نور خورشید
خودداری از سولاریوم
واکسینه شدن در برابر عفونت‌های ویروسی سرطان‌زا مانند هپاتیت B و HPV
جهت پیشگیری از این بیماری انجام آزمایشات چکاپ دوره‌ای، انجام غربالگری و معاینات منظم پزشکی توصیه می‌شود. معمولا انجام آزمایش CBC و بررسی بالا یا پایین بودن WBC در آزمایش خون می‌تواند برخی از سرطان‌ها را تشخیص دهد. البته برای بررسی دقیق باید زیر نظر پزشک باشید.
________________________________________________________
مقالات دیگر
