اشتباهات پزشکی

قصور پزشکی چیست؟

قصور پزشکی، به معنای خطایی است که پزشک در طول درمان یا جراحی خود انجام داده و منجر به آسیب زدن به بیمار شده است. البته این خطا ناشی از بی‌احتیاطی و یا نداشتن مهارت و دانش کافی پزشک است و هیچ قصد و نیت قبلی در کار نبوده و سهواً انجام گرفته است. در تعریف حقوقی نیز، قصور پزشکی یک نوع جرم غیرعمد یا شبه ‌عمد محسوب می‌شود که مجازات آن دیه است. جرم غیرعمد یا شبه ‌عمد، همراه با تقصیر است ولی قصد جرم وجود ندارد.

انواع قصور پزشکی
شایان ذکر است که لفظ قصور پزشکی فقط در صورت داشتن یکی از شرط‌های زیر به کار برده می‌شود.

چنانچه پزشک مسئولیت تشخیص و بیماری را بر عهده گرفته باشد.
پزشک در راستای درمان و یا جراحی، اقدامی بر خلاف قوانین علمی و قانونی انجام داده باشد.
روش درمان و یا کار انجام شده موجب ضرر و زیان به بیمار شده باشد.

قصور پزشکی انواع متفاوتی دارد که به چهار دسته تقسیم می‌شود:

بی‌احتیاطی پزشک
چنانچه پزشک فعلی انجام دهد که از نظر علمی و اصول پزشکی نباید انجام می‌گرفت، دچار بی‌احتیاطی و سهل انگاری شده و در نتیجه آسیبی را برای بیمار ایجاد کرده است. برای مثال: بیمار با درد شکم به پزشک مراجعه می‌کند و بر اثر عدم معاینه درست و بی‌احتیاطی در حین انجام آن، بدون آن که نیاز باشد آپاندیس وی را عمل می‌کند.

بی‌مبالاتی دکتر
اگر پزشک به وظایفی که از نظر علمی به عهده وی گذاشته شده عمل نکند، مرتکب بی‌مبالاتی حین انجام وظیفه شده است. بی‌مبالاتی، شدیدترین نوع قصور پزشکی است. برای مثال: عدم گرفتن شرح حال کامل و انجام آزمایشات لازم قبل از عمل جراحی.

مهارت نداشتن پزشک
در بعضی موارد نداشتن مهارات و دانش کافی موجب آسیب بیمار می‌شود. البته که نیاز نیست هر پزشکی به تمام نکات و جزئیات حوزه تخصص خود تسلط کامل داشته باشد اما انتظار می‌رود تا از دانش استانداردی برخوردار باشد تا بتواند تصمیمات درست بگیرد.

رعایت نکردن مقررات توسط پزشک
این مورد به معنای عدم توجه به قوانین، آئین‌نامه‌ها، بخش‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های نظام پزشکی و وزارت بهداشت است.

نمونه های دیگر از خطای پزشکان
خطای پزشکی‌، شامل مشکلاتی است که به علت نقص در اقدامات پزشکی و تشخیص نادرست بیماری ایجاد می‌شود.

خطای پزشک در نسخه نویسی
خطای پزشک در نسخه نویسی تخلف محسوب می‌شود و در صورت رخ دادن، منجر به تذکر یا توبیخ شفاهی یا کتبی می‌گردد. پزشکان عزیز باید توجه داشته باشند که هرگونه اشتباه در نوشتن نام دارو، نوع مصرف و مقدار دارو و یا نوشتن دارو با خط ناخوانا که موجب اشتباه مسئول تحویل دارو شود، شامل خطای پزشکی در نسخه نویسی است.

اشتباه پزشک در تشخیص بیماری
در بعضی مواقع ممکن است پزشک به دلیل بی‌مبالاتی و یا بی‌احتیاطی، بیماری مراجعه کننده را به اشتباه تشخیص دهد که این امر منجر به خسارت‌های جبران‌ناپذیر می‌شود. چنانچه پزشکی متوجه این امر و اشتباه خود شود بهتر است در سریع‌ترین زمان با اساتید حوزه خود مشورت کند تا بیمار هر چه سریع‌تر تحت مداوای صحیح قرار گیرد.

درصد افزایشی خطا‌های پزشکی در سال
در این زمینه محمدرضا خردمند، معاون انتظامی سازمان نظام پزشکی با بیان اینکه تعداد شکایات وارده در دادگستری و سازمان نظام پزشکی هر سال با یک درصد افزایشی روبه‌رو است، گفت: اما این درصد افزایش، چندان زیاد و قابل توجه نیست.

وی افزود: آمار پرونده‌های پزشکی از آمار‌های بین‌المللی تبعیت می‌کند. بر این اساس هرگونه دستکاری بر روی بیمار به دلیل ماهیت آن اقدام درمانی بیشتر باشد احتمال بروز خطا و شکایت نیز بیشتر است.

خردمند یادآور شد: بیماری‌های زنان، ارتوپدی، زیبایی و ترمیمی در صدر خطا‌های پزشکی بوده و پس از آن نیز دندان‌پزشکی قرار دارد.

بیشترین پرونده‌های خطاهای پزشکی
 چندی قبل یکسری از پژوهشگران ایرانی در مطالعه‌ای مقالات خطا‌های پزشکی از سال‌های ۱۳۷۳ تا ۱۳۹۶ را مورد بررسی قرار دادند و عنوان کردند بیشترین درصد شکایات قصور پزشکی به ترتیب علیه متخصصان زنان و زایمان، جراحان عمومی، متخصصان ارتوپد و سپس پزشکان عمومی بوده است. در این مطالعه قصور پزشکی در دسته اصلی «بی‌مبالاتی»، «عدم مهارت»، «بی‌احتیاطی» و «عدم رعایت نظامات دولتی» بررسی شدند.

به گفته پژوهشگران این مطالعه که ایسنا آن را منتشر کرده است، برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای آموزش روش‌های مناسب ارتباط پزشکان با بیماران و بستگان، افزایش اطلاعات کادر پزشکی در مورد مسائل قانونی درمان و تاکید بر اطلاع‌رسانی به بیماران و نزدیکانشان در مورد عوارض احتمالی و حتی غیرقابل پیش‌بینی فرآیند‌های تشخیص و درمان، می‌تواند به کاهش شکایات پزشکی کمک کند. همچنین این محققان در پایان پژوهش خود اعلام کردند که باید آموزش‌های لازم برای آشنایی پزشکان با قوانین و قصور‌های پزشکی، به طور مداوم در برنامه‌های آموزشی داخل بیمارستان و برنامه‌های بازآموزی ارائه شود.

به گفته این پژوهشگران، ایجاد سیستم گزارش‌دهی توسط پزشکان و سیستم مرکزی برای کنترل قصور‌های پزشکی در کاهش تخلفات موثر است. در واقع افشای قصور‌ها می‌تواند از مهم‌ترین راهکار‌های جلوگیری از قصور‌های پزشکی باشد.

آیا شکایت از خطای پزشکی اعضای جامعه پزشکی ممکن است؟
همانطور که از توضیحات این نوشتار مشخص است، اگر پزشک یا یکی از اعضای جامعه پزشکی که وظایفی در راستای امر درمان بر عهده دارند در هنگام درمان، تشخیص، تجویز دارو، انجام آزمایشات پزشکی و یا انجام عمل جراحی مرتکب تخلف یا قصور یا خطایی شوند، بیمار یا فرد مراجعه‌کننده می‌تواند از این افراد شکایت خطای پزشکی نماید. ممکن است برخی با خود تصور کنند که بیمار تنها در شرایطی که از قصور یا خطای پزشکی دچار آسیب شده است می‌تواند ثبت شکایت نماید، اما باید بدانید که اینگونه نیست و حتی اگر از ارتکاب تخلف، قصور یا خطای پزشکی آسیبی به بیمار وارد نشود، باز هم فرد مراجعه‌کننده حق ثبت شکایت را خواهد داشت.

مرجع صالح شکایت از خطای پزشکی کدام مرجع است؟
پیش از این نیز بیان کردیم که اگر پزشک یا سایر اعضای کادر درمان مرتکب قصور پزشکی شوند، بیمار حق شکایت از خطای پزشکی را خواهد داشت. سؤالی که در اینجا ممکن است برایتان پیش بیاید این است که مرجع شکایت از خطای پزشکی کدام دادگاه و دادسرا است. در پاسخ به این سؤال باید گفت شخصی که قصد شکایت از اعضای کادر درمان را دارد، باید به دادسرای پزشکی مراجعه نماید. دادسرای پزشکی، مرجع صالح به رسیدگی به تخلفات و خطاهای پزشکی جامعه درمانی است و این نهاد قضایی در تهران و سایر کلان‌شهرهای کشور دائر بوده و پس از دریافت شکایت، اقدام به انجام تحقیقات لازم، بررسی شکایت و ادله موجود می‌نماید و سپس پرونده را به کمیسیون پزشکی ارجاع خواهد داد.

این کمیسیون نیز مدارک موجود را بررسی می‌کند و سپس نظر خود مبنی بر وقوع تخلف و خطا و یا قصور پزشکی را به دادسرا اعلام می‌نماید. پس از این مرحله، دادسرا شاهدین این موضوع و پزشک را احضار می‌کند و اظهارات این افراد را ثبت می‌کند. در صورتی‌که دادسرا تخلف و خطای پزشکی را احراز نماید، کیفرخواستی صادر خواهد شد و پرونده برای رسیدگی و صدور حکم به دادگاه ارجاع می‌گردد و اگر وقوع خطای پزشکی اثبات نشود، تحقیقات خاتمه خواهد یافت.

مجازات مرتکبین خطای پزشکی بر اساس قانون چه خواهد بود؟
در مواردی که پزشکان و سایر کادر درمان، مرتکب یکی از خطاهای پزشکی بی‌حتیاطی، بی‌مبالاتی، عدم مهارت و یا عدم رعایت مقررات و نظامات پزشکی می‌شوند و از این طریق سبب ایراد آسیب یا صدمه جسمانی به بیمار و مراجعه‌کننده می‌شوند، بر اساس مقررات قانون مجازات اسلامی چنین اعمالی مصداق جرم شبه‌عمد خواهد بود و هر چند که میزان قصور از درجه بسیار بالایی برخوردار باشد که برای مثال منجر به از بین رفتن بینایی یا شنوایی فرد شود، در هر حال قانون مجازاتی جز پرداخت دیه به فرد آسیب‌دیده در نظر نگرفته است.

اما اگر در نتیجه ارتکاب خطای پزشکی بیمار فوت کند، این مورد مصداق ماده 616 قانون مجازات اسلامی 1375 خواهد بود. مطابق با این ماده قانونی «در صورتی‌که قتل غیرعمد به‌واسطه بی‌احتیاطی یا بی‌مبالاتی یا اقدام به امری که مرتکب در آن مهارت نداشته است یا به سبب عدم رعایت نظامات واقع شود، مسبب به حبس از یک تا سه سال و نیز به پرداخت دیه در صورت مطالبه از ناحیه اولیای دم محکوم خواهد شد، مگر اینکه‌ خطای محض باشد».

نکته‌ای که باید به آن توجه داشت این است که دادگاه می‌تواند با توجه به شخصیت مرتکب و سایر شرایط پرونده، مجازات حبس را به هر یک از مجازات‌های جانشین تبدیل کند. در رویه ایران، غالباً مجازات حبس این ماده به مجازات‌ جزای نقدی تبدیل می‌شود، زیرا غالب قضات دادگاه‌ها معتقدند این موارد در اثر قصور پزشکی بوده است و به همین دلیل سیاست زندان‌زدایی را در این زمینه در پیش خواهند گرفت.