سکته مغزی چیست؟

سکته مغزی چیست؟
سکته مغزی (ایسکمی مغزی) یک موقعیت خطرناک است و ممکن است جان بیمار را به خطر بیاندازد. این مشکل، زمانی به وجود می‌آید که بخشی از مغز جریان خون کافی دریافت نکند. وضعیتی که در پی انسداد شریان و یا خون‌ریزی در مغز اتفاق می‌افتد. زمانی که خون‌رسانی به سلول‌های مغزی به طور صحیح انجام نشود، سلول‌ها در اثر کمبود اکسیژن، پس از چند دقیقه می‌میرند. این امر باعث می‌شود که رسیدن اکسیژن و مواد غذایی به مغز مختل شود. در این حالت، سلول‌های مغزی در عرض چند دقیقه از بین می‌روند.
سکته مغزی یک اورژانس پزشکی است و درمان آن باید بلافاصله انجام شود، اقدامات سریع می‌تواند میزان تخریب مغزی را کاهش داده و از عوارض بعدی جلوگیری کند.

علائم سکته مغزی چیست؟
۶۰ درصد از قربانیان سکته مغزی یا می‌میرند یا دچار ناتوانی‌هایی می‌شوند. به همین دلیل مهم است که علائم هشدار دهنده آن را دانست و سریع عمل کرد.
شایع‌ترین علامت سکته مغزی «شل شدن ناگهانی» عضله صورت، بازو یا پا است که بیشتر نیز در یک طرف بدن دیده می‌شود.
    دیگر علائم این بیماری نیز عبارتند از:
    مشکل در صحبت کردن یا درک، آشفتگی ذهنی
    اختلال در بینایی
    مشکل در راه رفتن، سرگیجه، از دست دادن تعادل
    سردرد شدید با علت ناشناخته
در مواردی که سکته مغزی جزئی (حمله ایسکمی گذرا) روی می‌دهد نیز همین ویژگی‌ها البته با شدت کمتر دیده می‌شود و معمولا کمتر از یک ساعت طول نیز می‌کشد. این «سکته‌های کوچک» اغلب علائم هشدار دهنده‌ای درباره یک سکته جدی هستند.
در صورت وقوع سکته، باید هرچه سریع‌تر واکنش نشان داد زیرا هر دقیقه از دست رفته به معنای نابودی دو میلیون نورون است.

انواع سکته مغزی
این بیماری دارای سه نوع اصلی است که علت و ماهیت آن‌ها متفاوت است و به همین دلیل شیوه برخورد، درمان، علائم و حتی تایم لاین زمانی رسیدگی به بیمار متفاوت می شود.
        سکته ایسکمیک (Ischemic stroke)
        حمله ایسکمیک گذرا (TIA)
        سکته هموراژیک (Hemorrhagic stroke)
سکته ایسکمیک مغز
در حدود ۸۷ درصد سکته‌های مغز از نوع ایسکمیک هستند. در سکته ایسکمیک، انسداد شریان مغزی به دلیل ایجاد پلاک یا لخته خون اتفاق می‌افتد. به بیان راحت یک لخته خون رگ شما را مسدود می کند. اگر لخته خون به صورت موضعی در مغز اتفاق بیافتد، با نام ترومبوز (thrombosis) شناخته می‌شود. اما اگر لخته خون از جای دیگری در بدن به سمت مغز حرکت کند، به آن آمبولی (embolism) می‌گویند و گاهی اوقات محل دقیق آمبولی اصلی در بدن مشخص نیست.
زمانی که پلاک در دیواره داخلی رگ‌ها ایجاد شود، بیماری آترواسکلروز (atherosclerosis) به وجود می‌آید. این پلاک ممکن است در اندام‌های مختلف قرار بگیرد، لخته خون ایجاد کند و در نتیجه، جریان خون در آن اندام را محدود کند. مثلا لخته خون ممکن است از تجمع پلاک در شریان کاروتید (Carotid artery) در گردن ایجاد شده و به سمت مغز برود. در ادامه این لخته خون، شریان مغز را مسدود کرده و موجب سکته می‌شود. ایجاد پلاک در شریان کاروتید و حرکت آن به سمت مغز، علت شایع سکته ایسکمیک است.
عوامل خطر سکته ایسکمیک
احتمال ایجاد لخته‌های خونی که منجر به سکته مغزی می‌شوند، زمانی افزایش می‌یابد که بیمار به مشکلات قلبی مانند فیبریلاسیون دهلیزی (atrial fibrillation) و بیماری سلول داسی شکل نیز مبتلا باشد. بر اساس مطالعات ۴۰ درصد از کودکان مبتلا به بیماری سلول داسی، دچار سکته مغزی شده‌اند.
التهاب مزمن (طولانی مدت) نیز به سکته ایسکمیک مغز کمک می‌کند. مطالعات مختلف نشان می‌دهند که التهاب ممکن است به رگ‌های خونی آسیب برساند و منجر به انسداد رگ‌ها شود. البته خود سکته ایسکمیک مغز نیز می‌تواند به التهاب منجر شده و به سلول‌های مغزی آسیب بیشتری بزند.
سکته ایسکمیک گذرا
حمله ایسکمیک گذرا که با نام اختصاصی TIA شناخته می‌شود، مشابه حالت ایسکمیک است، با این تفاوت که در TIA، انسداد و لخته خون، پیش از آنکه به مغز آسیب برساند، از بین می‌رود. این حالت را با نام سکته کوچک نیز می‌شناسند که اغلب کمتر از یک ساعت طول می‌کشد، اما ممکن است به طور مداوم تکرار شده و به یک سکته کامل تبدیل شود. اگر TIA تشخیص داده شود، باید بلافاصله به یک متخصص مغز و اعصاب مراجعه کرده و برای درمان آن اقدام کنید.
سکته هموراژیک
خونریزی ناگهانی در مغز عامل ایجاد سکته هموراژیک است. این شرایط زمانی اتفاق می‌افتد که یک سرخرگ درون یا بالای مغز پاره شود. نشت خون موجب تورم مغز شده و فشار در مغز را افزایش می‌دهد که در نهایت این افزایش فشار به سلول‌های مغزی آسیب می‌زند. سکته هموراژیک دارای ۲ نوع مختلف است:
    خونریزی داخل جمجمه
    خونریزی زیر عنکبوتیه با علامت اختصاری SAH (خونریزی بین مغز و غشایی که آن را احاطه کرده است.)
در حدود ۱۰ درصد این سکته‌ ناشی از خونریزی داخل جمجمه است و SAH در حدود ۳ درصد سکته‌ها را شامل می‌شود.
عوامل خطر سکته هموراژیک مغز
برخی از شرایط احتمال خونریزی در رگ‌های خونی مغز را تشدید می‌کند:
        آنوریسم (Aneurysm): یک برآمدگی بالن شکل در شریان که ممکن است ترکیده و رگ را پاره کند.
        ناهنجاری های شریانی وریدی (AVMs): بخش‌های ضعیف از رگ‌های خونی که می‌توانند در مغز باز شوند.
        فشار خون بالا: در این حالت به دیواره داخلی رگ‌ها فشار وارد شده و احتمال باز شدن آن افزایش می‌یابد.

عوامل خطر سکته مغزی
با وجودی که سکته مغزی یک عامل شایع مرگ‌ومیر در جهان است، اما به همان میزان می‌توان با شناخت علت مرگ مغزی و فاکتورهایی که عامل خطر هستند، از بروز آن جلوگیری کرد. برخی از مهم‌ترین عوامل خطر سکته مغزی شامل سن، فشارخون بالا، دیابت، مصرف غذاهای چرب و مواردی از این دست می‌شود. این موارد علائم سکته مغزی را نیز تشدید می‌کنند. به این عوامل خطر، عوامل قابل‌اصلاح گفته می‌شود، چرا که می‌توان با شناخت و تشخیص به‌موقع آنها را کنترل کرد.
۱. سیگار کشیدن
سیگار کشیدن یا مصرف هر نوع ماده مخدری احتمال سکته مغزی را افزایش می‌دهد. نیکوتین فشارخون شما را بالا می‌برد. کشیدن سیگار باعث تجمع چربی در شریان اصلی گردن می‌شود. همچنین خون شما را غلیظ می‌کند و آن را مستعد لخته شدن خواهد کرد. حتی سیگار کشیدن فرد دیگری در مجاورت شخص می‌تواند روی فرد تاثیر گذاشته و علت سکته مغزی در او شود.
۲. فشار خون بالا
فشارخون بالا یکی دیگر از عوامل موثر و به‌نوعی اصلی‌ترین علت سکته مغزی است. در نتیجه در افرادی که سابقه فشارخون بالا دارند پزشک می‌تواند با کنترل آن از طریق دارودرمانی احتمال بروز سکته مغزی را کاهش دهد. در واقع علت اصلی سکته هموراژیک فشار خون بالا است که می‌تواند شریان‌های مغز را ضعیف کرده و احتمال شکافتن یا پارگی آنها را افزایش دهد.
۳. دیابت علت سکته مغزی
دیابت یکی دیگر از علل سکته مغزی است. بر اساس داده‌های موجود افرادی که دیابت دارند بیشتر در معرض فشارخون بالا و اضافه وزن هستند که هر دو احتمال سکته مغزی را افزایش می‌دهند. دیابت بر عروق خونی شما تأثیر می‌گذارد و خطر سکته را افزایش می‌دهد. هنگامی که سکته می‌کنید و سطح قند خون شما بالا است، مغز شما آسیب بیشتری می‌بیند.
۴. کلسترول خون بالا
کلسترول خون بالا یکی دیگر از موارد مهم عامل سکته مغزی است. رسوب کلسترول و چربی در شریان‌های خونی از یک سو و افزایش ریسک بیماری قلبی و عروقی از سوی دیگر می‌تواند موجب افزایش احتمال سکته مغزی در افرادی که کلسترول خونشان بالاست شود.
۵. بیماری های قلبی
هر نوع بیماری قلبی از جمله سکته قلبی، مشکلات عروقی و مواردی از این دست هم می‌تواند خود علت سکته مغزی شود. انواع اختلالات قلبی که شامل دریچه‌های قلب معیوب و فیبریلاسیون دهلیزی یا ضربان قلب نامنظم می‌شود علت یک چهارم سکته‌های مغزی در سالمندان است. رسوبات چربی نیز می‌توانند باعث انسداد شریان‌ها شوند.
۶. اضافه وزن و عدم تحرک کافی
اگر اضافه وزن دارید، احتمال سکته مغزی افزایش می‌یابد. ورزش کردن هر روز ممکن است به شما کمک کند شانس سلامت عروق مغز را افزایش دهید. ۳۰ دقیقه پیاده روی سریع داشته باشید یا فعالیت‌های تقویت کننده عضله مانند وزنه برداری انجام دهید.
۷. مصرف برخی از داروها
برخی از داروها هم می‌توانند علت سکته مغزی باشند. مصرف برخی از داروهای به‌خصوص می‌تواند احتمال سکته مغزی را افزایش دهد. به‌عنوان‌مثال، داروهای رقیق‌کننده خون که پزشکان برای جلوگیری از لخته شدن خون پیشنهاد می‌کنند، گاهی اوقات می‌توانند احتمال سکته مغزی را از طریق خونریزی افزایش دهند.
مطالعات، هورمون درمانی را که برای علائم یائسگی مانند گرگرفتگی استفاده می‌شوند نیز با خطر بالاتر سکته مرتبط دانسته‌اند. حتی استروژن با دوز پایینی که در قرص‌های ضدبارداری وجود دارد هم ممکن است شانس بروز سکته مغزی را افزایش دهد.
۸. سن
با وجودی که هر کسی در هر سنی ممکن است سکته کند (حتی نوزادان در رحم مادر)، به‌طورکلی با افزایش سن ریسک بروز سکته مغزی افزایش می‌یابد. احتمال سکته مغزی بعد از سن ۵۵ سالگی هر دهه دو برابر می‌شود.
۹. خانواده و وراثت
سابقه خانوادگی دیگر علت سکته مغزی است. این عارضه می‌تواند در خانواده‌ها ایجاد شود و با وجود یک سری علائم اولیه، ریسک بروز آن به‌صورت خانوادگی بیشتر است. برای مثال در خانواده‌هایی که دیابت و فشارخون بالا شایع است، افراد بیشتر احتمال سکته مغزی دارند. از طرفی نیز برخی از سکته‌های مغزی می‌تواند ناشی از یک اختلال ژنتیکی باشد که جریان خون به مغز را مسدود می‌کند. به همین دلیل هم می‌توان نقش وراثت را در بروز سکته مغزی در نظر گرفت.
۱۰. جنسیت
یکی از دلایل سکته مغزی یا بهتر است بگوییم افزایش‌دهنده ریسک بروز سکته مغزی جنسیت است. بر اساس داده‌هایی که تاکنون به دست آمده زنان نسبت به مردان هم‌سن اندکی کمتر در معرض سکته مغزی هستند. اما زنان در سنین بالاتر دچار سکته مغزی می‌شوند که احتمال بهبودی آنها را کاهش می‌دهد و در نتیجه احتمال مرگ آنها بیشتر می‌شود.
۱۱. نژاد و سکته مغزی
نژاد و قومیت را هم می‌توان علت سکته مغزی در نظر گرفت که موجب افزایش خطر بروز سکته می‌شود. سکته‌های مغزی بر آمریکایی‌های آفریقایی‌تبار و آمریکایی‌های اسپانیایی‌تبار غیرسفیدپوست بسیار بیشتر از هر گروه دیگری در ایالات متحده تأثیر می‌گذارد.
بیماری سلول داسی‌شکل، یک بیماری ژنتیکی که می‌تواند شریان‌ها را باریک کرده و جریان خون را مختل کند، نیز در این گروه‌ها و در افرادی که خانواده‌هایشان از این گروه هستند، شایع‌تر است. بعد از آن نژاد مردم مدیترانه، خاورمیانه یا آسیا ریسک بالاتری برای سکته مغزی دارند.
۱۲. مصرف بیش از حد الکل
الکل هم مانند سیگار کشیدن می‌تواند عامل افزایش‌دهنده احتمال سکته مغزی باشد. مصرف الکل با بروز مشکلات کبدی، ریسک افزایش فشارخون بالا و آریتمی قلبی مرتبط است که تمامی این موارد می‌توانند علت سکته مغزی باشند.
۱۳. فیبریلاسیون دهلیزی
یکی دیگر از علل احتمالی سکته مغزی ایسکمیک نوعی ضربان قلب نامنظم به نام فیبریلاسیون دهلیزی است. این مشکل می‌تواند باعث ایجاد لخته‌های خون در قلب شود که بعد از فروپاشی لخته‌ها به سمت رگ‌های خونی مغز رفته و آنجا را مسدود می‌کنند. فیبریلاسیون دهلیزی اصلی‌ترین علت سکته مغزی ایسکمیک در نظر گرفته می‌شود.
۱۴. سابقه سکته مغزی
سابقه سکته مغزی حتی یک سکته خفیف که فرد بهبودیافته نیز می‌تواند ریسک سکته مجدد را افزایش دهد؛ بنابراین کسانی که سابقه سکته مغزی یا حتی سکته قلبی داشته‌اند، باید بیشتر تحت‌نظر باشند.
۱۵. سایر عوامل خطر سکته مغزی
در کنار موارد بالا که شایع ترین علت سکته مغزی هستند، یک سری موارد دیگر می‌توانند احتمال خطر را افزایش دهند. سایر عوامل خطر مانند هیپرهموسیستنمی، اختلالات مرتبط با خواب مانند OSA، تعداد کمی از عفونت‌ها (کووید در زمان‌های اخیر) و سابقه TIA نیز خطر سکته را افزایش می‌دهند. سکته مغزی و فلج شدن سمت چپ بدن یا سکته مغزی و بی حسی سمت راست بدن از مشکلاتی است که این بیماری‌های زمینه‌ای یا سبک زندگی اشتباه ایجاد می‌کند.

عوارض رایج سکته مغزی
بسته به اینکه در اثر سکته کدام قسمت از مغز تحت تأثیر قرار بگیرد، گاهی معلولیت موقت یا دائمی ایجاد می‌شود. از دیگر عوارض آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
    ممکن است از یک طرف بدن فلج شوید (فلجی یک طرفه بدن) و یا کنترل برخی از عضلات یک طرف صورت یا یک بازوی خود را از دست دهید.
    سکته مغزی ممکن است بر کنترل عضلات دهان و گلو تأثیر بگذارد و صحبت کردن، بلعیدن یا غذا خوردن را برای شما دشوار کند. همچنین ممکن است در گفتار یا حتی درک آن مشکل داشته باشید.
    بسیاری از افرادی که دچار سکته مغزی شده‌اند، با مشکل از دست دادن حافظه روبه رو می‌شوند. بعضی ممکن است در تفکر، استدلال، قضاوت و درک مفاهیم مشکل داشته باشند.
    افرادی که سکته می‌کنند؛ ممکن است در کنترل احساسات خود مشکل بیشتری داشته باشند یا حتی ممکن است دچار افسردگی شوند.
    درد، بی‌حسی یا سایر احساسات غیرمعمول ممکن است در قسمت‌های مختلف بدن تحت تأثیر سکته مغزی ایجاد شود.
    افرادی که سکته کرده‌اند معمولا در نظافت و انجام کارهای روزمره به کمک نیاز دارند.

روش‌های درمان سکته مغزی
ارزیابی مناسب پزشکی و درمان سریع، برای بهبودی از سکته مغزی حیاتی است. نوع روش‌های درمانی سکته مغزی به نوع آن بستگی دارد:
نحوه درمان سکته ایسکمیک و TIA
    تجویز داروهای ضد پلاکت و ضد انعقاد خون
    تجویز داروهای تجزیه‌کننده لخته خون
    ترومبکتومی مکانیکی که در طی آن پزشک یک کاتتر را به یک رگ خونی بزرگ در داخل سر وارد می‌کند. سپس از دستگاهی برای بیرون آوردن لخته از رگ و گاهی قرار دادن استنت برای حمایت از دیواره‌های شریان استفاده می‌شود. این عمل جراحی در صورتی موفقیت‌آمیز است که ۶ تا ۲۴ ساعت پس از شروع سکته مغزی انجام شود.
    در موارد نادری که سایر روش‌های درمانی موثر نیستند، پزشک ممکن است از جراحی باز برای برداشتن لخته خون و پلاک از شریان‌ها استفاده کند.
نحوه درمان سکته هموراژیک
    تجویز داروهایی برای کاهش فشار مغز و جلوگیری از تشنج و انقباض رگ‌های خونی
    استفاده از روش کویلینگ که در آن پزشک یک لوله را در محل عروقی که در حال خونریزی است قرار می‌دهد.
    برای جلوگیری از خونریزی بیشتر، جراح ممکن است گیره کوچکی را در قسمت آنوریسمی که هنوز خونریزی نکرده یا خونریزی آن متوقف شده قرار دهد.
    ممکن است برای کاهش فشار مغز پس از سکته مغزی، نیاز به جراحی باز کرانیوتومی باشد.
روش‌های توانبخشی
اصولا روش‌های توانبخشی بعد از بروز سکته، در چهار زمینه متمرکز هستند:
    گفتاردرمانی تحت نظر متخصص گفتاردرمان برای بهبود قدرت تکلم
    شناخت درمانی تحت نظر متخصص کاردرمانی برای بهبود مهارت‌های تفکر و استدلال
    یادگیری مهارت‌های حسی تحت نظر درمانگر برای بهبود ادراک حواس مختلف مانند درد و دما
    فیزیوتراپی تحت نظر فیزیوتراپیست برای بهبود قدرت و تعادل بدنی بخصوص رفع فلج یک طرف بدن

پیشگیری از بروز سکته مغزی
آگاهی از عوامل خطر سکته مغزی، پیروی از توصیه‌های پزشک و اتخاذ یک سبک زندگی سالم، بهترین اقداماتی است که می‌توانیم برای جلوگیری از سکته مغزی انجام دهیم. اگر سکته مغزی یا حمله ایسکمیک گذرا (TIA) داشته‌ایم، این اقدامات می‌تواند به جلوگیری از سکته مجدد کمک کند. مراقبت‌های بعدی که در بیمارستان و پس از آن دریافت می‌کنیم نیز ممکن است در این امر نقش داشته باشند.
بسیاری از راهکارهای پیشگیری از سکته مغزی همان راهکارهای پیشگیری از بیماری‌های قلبی است. به طور کلی، توصیه‌های سبک زندگی سالم شامل موارد زیر است:
    کنترل پرفشاری خون: این کار، یکی از مهمترین کارهایی است که می‌توانیم برای کاهش خطر سکته مغزی انجام دهیم. اگر سکته مغزی کرده‌ایم، کاهش فشار خون می‌تواند به جلوگیری از حمله ایسکمیک گذرا یا سکته مجدد کمک کند. تغییر سبک زندگی سالم و داروها اغلب برای درمان پرفشاری خون استفاده می‌شوند.
    کاهش میزان کلسترول و چربی اشباع‎‌شده در رژیم غذایی ما: مصرف کمتر کلسترول و چربی، به‌ویژه چربی‌های اشباع و چربی‌های ترانس، ممکن است تجمع چربی در عروق ما را کاهش دهد. اگر فقط با تغییر در رژیم غذایی نتوانیم کلسترول خود را کنترل کنیم، پزشک ممکن است دارویی برای کاهش کلسترول ما تجویز کند.
    ترک مصرف دخانیات: سیگار کشیدن خطر سکته را برای افراد سیگاری و افراد غیرسیگاری که در معرض دود سیگار هستند، افزایش می‌دهد. ترک مصرف دخانیات خطر سکته را کاهش می دهد.
    مدیریت دیابت: رژیم غذایی، ورزش و کاهش وزن می‌تواند به ما کمک کند تا قند خون خود را در یک حد سالم نگه داریم. اگر به نظر نمی‌رسد عوامل سبک زندگی برای کنترل دیابت کافی باشد، پزشک ممکن است داروی دیابت را برای ما تجویز کند.
    حفظ وزن سالم: اضافه وزن در سایر عوامل خطر سکته مغزی، مانند پرفشاری خون، بیماری‌های قلبی عروقی و دیابت نقش دارد.
    رژیم غذایی غنی از میوه و سبزیجات: یک رژیم غذایی حاوی پنج وعده یا بیشتر از میوه‌ها یا سبزیجات روزانه می‌تواند خطر سکته مغزی را کاهش دهد. رژیم مدیترانه‌ای که بر روغن زیتون، میوه، آجیل، سبزیجات و غلات کامل تأکید دارد، ممکن است مفید باشد.
    ورزش منظم: ورزش‌های هوازی از بسیاری جهات خطر سکته را کاهش می‌دهند. ورزش می‌تواند فشار خون ما را کاهش دهد، سطح کلسترول خوب بدن را بیشتر کند و سلامت کلی عروق خونی و قلب را بهبود بخشد. همچنین، به ما در کاهش وزن، کنترل دیابت و کاهش استرس کمک می‌کند. به تدریج زمان ورزش خود را تا حداقل 30 دقیقه فعالیت بدنی متوسط -مانند پیاده‌روی، آهسته دویدن، شنا یا دوچرخه سوار – در بیشتر روزهای هفته افزایش دهیم.
    درمان آپنه انسدادی خواب (OSA): آپنه انسدادی خواب، یک اختلال خواب است که باعث می‌شود تنفسمان برای مدت کوتاهی در طول خواب متوقف شود. در صورتی که علائم را داشته باشیم، پزشک ممکن است توصیه کند یک مطالعه خواب بر روی ما انجام شود. درمان OSA شامل دستگاهی است که از طریق یک ماسک فشار مثبت، راه هوایی ایجاد می‌کند تا راه هوایی ما را هنگام خواب باز نگه دارد.
    پرهیز از نوشیدن الکل
    پرهیز از مصرف مواد مخدر مانند کوکائین و آمفتامین

تاثیر رژیم غذایی در سکته مغزی
پیروی کردن از رژیم غذایی نامناسب می تواند خطر بروز سکته مغزی را افزایش دهد. مصرف بیش از اندازه چربی و کلسترول می تواند سبب کاهش انعطاف عروق خونی شود. از این رو با پیروی کردن از رژیم غذایی غنی از سبزیجات، میوه، غلات و ماهی می توان از بروز سکته مغزی پیشگیری کرد.
گیاهان مناسب برای درمان و پیشگیری از سکته مغزی
سیر: سیر با کاهش فشار خون و کلسترول مانع از سکته مغزی ایسکمیک می شود و همچنین سیر به عنوان یک ضد انعقاد عمل می کند.
زنجبیل: زنجبیل سبب کاهش کلسترول می شود، گردش خون را بهبود می بخشد این گیاه که رقیق کننده خون است مانع از لخته شدن خون می شود.
زردچوبه: کورکومین موجود در زردچوبه نیز سبب جلوگیری از لخته شدن خون می شود. زردچوبه همچنین دارای خواص ضد التهابی قوی می باشد.

________________________________________________________

مقالات دیگر