آریتمی قلبی چیست؟
آریتمی قلبی چیست؟
آریتمی قلبی چیست؟
در حالت نرمال، سلول‌هایی خاص در قلب سیگنال الکتریکی ایجاد می‌کنند. این سیگنال‌ها لازم است از قلب عبور کنند. زمانی که این عبور الکتریکی رخ می‌دهد، جریان الکتریسیته سبب منقبض شدن عضله قلب می‌شود و ضربان قلب رخ می‌دهد. بنابراین این فرآیند ضامن زنده ماندن و کار کردن عضله قلب است. زمانی که این ریتم یا این جریان برهم بخورد، می‌گوییم آریتمی رخ داده است.
با توجه به توضیحی که در بالا در مورد چگونگی ایجاد ضربان قلب دادیم می‌توان دریافت که برهم خوردن این روند می‌تواند سبب اختلال در ریتم تپش قلب شود. در حقیقت آریتمی به این معناست که عضله قلب دیگر ریتم مناسب و نرمال ندارد. آریتمی می‌تواند یک مشکل جزئی یا یک مشکل جدی باشد و شدت و ضعف آن کاملاٌ بستگی به وضعیت قلب و میزان اختلال دارد. آریتمی می‌تواند علائمی کوچک یا شدید ایجاد کند. همچنین آریتمی مزمن و کنترل نشده می‌تواند عوارضی جدی همچون ایست قلبی و مرگ را در پی داشته باشد.
ریتم طبیعی قلب باید چگونه باشد؟
عضله قلب از چهار حفره تشکیل شده است. این چهار حفره وظیفه پمپاژ خون اکسیژن‌دار به تمام بدن و همچنین جذب و برگرداندن خون فاقد اکسیژن از اندام‌ها را بر عهده دارند. دو حفره بالایی قلب را دهلیز چپ و راست و دو حفره پایینی قلب را بطن چپ و راست می‌نامند. دهلیزها وظیفه جمع‌آوری و دریافت خون را دارند و بطن چپ و راست وظیفه پمپاژ خون به دیگر اعضا و بافت‌های بدن را بر عهده دارند.
عملکرد دهلیز راست به این صورت است که خون فاقد اکسیژن را جمع‌آوری می‌کند و آن را به سمت بطن راست پمپاژ می‌کند. در بطن راست خون به کمک شریان ریوی به سمت ریه‌ها پمپاژ می‌شود. و مجدداً خون با اکسیژن غنی‌سازی می‌شود. در مرحله بعد دهلیز چپ خونی که در ریه با اکسیژن غنی‌شده را جمع‌آوری کرده و آن را به سمت بطن چپ پمپاژ می‌کند. بطن چپ خون غنی از اکسیژن را به کمک آئورت که شریان بزرگ قلب است، به دیگر بافت‌ها و اعضای بدن پمپاژ می‌کند.
انواع آریتمی قلبی
همانطور که اشاره شد آریتمی قلبی یک اختلال در ریتم ضربان قلب است. ضربان قلب ممکن است خیلی سریع، خیلی کند یا نامنظم باشد. انواع مختلفی از آریتمی‌های قلبی وجود دارد که به چهار نوع اصلی و سه نوع فرعی تقسیم می‌شود که عبارتند از:
ضربان قلب خیلی سریع (تاکی کاردی)
با ضربان قلب خیلی سریع، ضربان قلب در حالت استراحت به بیش از 100 ضربه در دقیقه افزایش می‌یابد. گاهی اوقات قلب دیگر نمی‌تواند خون کافی را پمپاژ کند. در نتیجه اندام هایی مانند مغز، کلیه‌ها، کبد و خود ماهیچه قلب اکسیژن بسیار کمی دریافت می‌کنند. در صورت بروز این نوع آریتمی کمک پزشکی ضروری است.
ریتم بیش از حد سریع و نامنظم قلب (فیبریلاسیون)
فیبریلاسیون یک آریتمی قلبی است که در آن سلول‌های عضله قلب بسیار سریع و نامنظم منقبض می‌شوند. این اختلال می‌تواند از دهلیزها (فیبریلاسیون دهلیزی) و همچنین از بطن‌ها (فیبریلاسیون بطنی) منشاء گیرد.
فیبریلاسیون دهلیزی
فیبریلاسیون دهلیزی به دهلیزها محدود می‌شود و معمولاً خطرناک نیست. برخی افراد اصلاً متوجه این نوع آریتمی نمی‌شوند.
فیبریلاسیون بطنی
فیبریلاسیون بطنی تهدید کننده زندگی است. در این نوع آریتمی قلب دیگر خون را پمپ نمی‌کند، فشار خون کاهش می‌یابد و بافت‌ها و اندام‌های مختلف دیگر اکسیژن دریافت نمی‌کنند. در این آریتمی “ایست قلبی” وجود دارد. بیمار هوشیاری خود را از دست می‌دهد و باید بلافاصله احیا شود. با انجام شوک الکتریکی (دفیبریلاسیون)، قلب می‌تواند به ریتم طبیعی خود بازگردد.
ضربان قلب خیلی آهسته (برادی کاردی)
در این نوع از آریتمی قلبی ضربان قلب در حالت استراحت به کمتر از 50 ضربه در دقیقه کاهش می‌یابد. در صورت بروز این عارضه ممکن است احساس خستگی کنید یا نتوانید فعالیت‌های معمول داشته باشید . اگر ریتم قلب کاملاً وجود نداشته باشد، به این حالت آسیستول می‌گویند که بیهوشی را در پی خواهد داشت.
علائم آریتمی قلبی چیست؟ (نشانه های ضربان قلب نامنظم)
در بیشتر مواقع کژآهنگی قلب ساکت هستند و علامتی ایجاد نمی‌کنند، اما ممکن است خطر سکته مغزی یا ایست قلبی را افزایش دهند. در ایالات متحده، سالانه بیش از ۸۵۰/۰۰۰ نفر به علت آریتمی در بیمارستان بستری می‌شوند. علائم مشکل قلبی در جوانان و کودکان گاهی مستقیما به قلب مرتبط نبوده و به همین دلیل این نشانه‌ها جدی گرفته‌نمی‌شود.
پزشک می‌تواند با گرفتن نبض یا از طریق الکتروکاردیوگرام (ECG) ضربان قلب نامنظم را هنگام معاینه بدنی تشخیص‌دهد. علائمی که در افراد مبتلا به آریتمی دیده‌می‌شود، شامل موارد زیر است:
تپش قلب ناگهانی (فرد افزایش ضربان قلب یا تکان‌خوردن در قفسه سینه را احساس می‌کند. برخی افراد این احساس را تجربه می‌کنند که گویی قلب در حال دویدن یا کنده‌شدن از قفسه سینه است).
ضربان قلب خیلی آهسته
ضربان قلب نامنظم
مکث بین ضربان‌های قلب
احساس فشار و ناراحتی در قفسه سینه
آریتمی قلبی و سرگیجه
غش
تنگی نفس
ضعف یا خستگی
درد قفسه سینه
اضطراب
تعریق فراوان.
اگر به طور ناگهانی یا به طور مکرر هر یک از علائم بالا را تجربه‌کردید، فورا به پزشک مراجعه کنید. زیرا برخی از انواع آریتمی‌ها می‌توانند کشنده باشند.
علل آریتمی قلبی
شرایط خاصی می‌توانند باعث ایجاد آریتمی قلبی شوند. از این شرایط می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
حمله قلبی در حال وقوع
تشکیل اسکار در قلب در اثر حمله قلبی
تغییرات به وجود آمده در ساختار قلب، به عنوان مثال در اثر کاردیومیوپاتی
گرفتگی عروق قلب (بیماری عروق کرونر)
فشار خون بالا
پرکاری غده تیروئید (هیپرتیروئیدیسم)
کم کاری غده تیروئید (هیپوتیروئیدیسم)
دیابت
آپنه خواب
مصرف سیگار
مصرف بیش از حد الکل یا کافئین
سوء مصرف مواد مخدر
استرس و اضطراب
بعضی داروها و مکمل‌های خاص نظیر داروهای سرماخوردگی، ضدآلرژی و مکمل‌های بدون نسخه
عوامل ژنتیکی
عوامل خطر آریتمی قلبی
عوامل خطر زیادی برای آریتمی وجود دارد و انواع مختلف آن ممکن است عوامل خطر متفاوتی داشته باشند. از شایع‌ترین عوامل خطر این بیماری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
سن 65 سال به بالا
استرس عاطفی
اختلالات هراس
عوامل ژنتیکی ارثی
مشکلات قلبی زمینه‌ای
کم کاری تیروئید یا پرکاری تیروئید
برخی از داروهای تجویزی و داروهای بدون نسخه
فشار خون بالا
چاقی
دیابت
آپنه انسدادی خواب
بیماری‌های ریوی، مانند بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD)
عدم تعادل الکترولیت
مصرف زیاد الکل
استفاده از مواد مخدر تفریحی مانند کوکائین
نژاد و رنگ پوست (در ایالات متحده، افراد سفیدپوست بیشتر از سیاهپوستان، اسپانیایی‌تبار، یا آسیایی‌آمریکایی‌ها به آریتمی مبتلا می‌شوند. با این حال، طبق گفته موسسه ملی قلب، ریه و خون، سیاهپوستان بیشتر در معرض عوارض شدیدی مانند سکته مغزی ایسکمیک هستند.)
عوارض آریتمی قلبی چیست؟
اگر آریتمی قلبی درمان نشود، می‌تواند باعث مشکلات و خطرات زیر را در پی داشته باشد:
بیماری آلزایمر و زوال عقل: این اختلالات شناختی ممکن است به این دلیل اتفاق بیفتند که مغز به مرور زمان خون کافی دریافت نمی‌کند.
نارسایی قلبی: قلب ممکن است پس از آریتمی‌های مکرر آنطور که باید پمپاژ نکند.
سکته: خونی که در دهلیز باقی می‌ماند می‌تواند لخته شود. اگر لخته خون به مغز برود، ممکن است باعث سکته شود.
ایست قلبی: این عارضه می‌تواند باعث توقف فعالیت قلب نیز شود.
تشخیص آریتمی قلبی
برای تشخیص بیماری قلبی یا تعیین علت آن آزمایش‌هایی انجام‌می‌شود. برای تشخیص آریتمی در ابتدا پزشک یک معاینه فیزیکی انجام‌می‌دهد. باید در مورد سابقه پزشکی و علائم خود اطلاعات کاملی در اختیار متخصص قرار‌دهید. برای بررسی ضربان قلب نامنظم و شرایطی مانند بیماری قلبی یا بیماری تیروئید که باعث این عارضه شده‌اند، پزشک آزمایش‌هایی را توصیه می‌کند. آزمایش‌های مربوط به آریتمی قلب، ممکن است شامل موارد زیر شود:
نوار قلب: در این روش حسگرهایی به قفسه سینه و گاهی بازوها و پاها وصل می‌شود. حسگرهای نوار قلب ضربان قلب را بررسی کرده و زمان هر مرحله الکتریکی را ثبت می‌کنند.
مانیتور هولتر: برای ثبت عملکرد قلب در مدت‌زمان طولانی (۲۴ یا ۴۸ ساعت) این دستگاه کوچک و قابل‌حمل استفاده شده و فعالیت قلب را طی کارهای روزمره ثبت می‌کند.
اکو قلب: در این آزمایش غیرتهاجمی دستگاهی روی قفسه سینه قرار‌می‌گیرد. این دستگاه از امواج صوتی برای تشکیل تصویر از قلب استفاده‌می‌کند. با اکو قلب می‌توان اندازه، ساختار و حرکت قلب را بررسی‌کرد.
آزمایش فاکتورهای قلب
اگر متخصص با این روش‌ها به تشخیص دقیق آریتمی نرسد، از روشهای دیگری استفاده‌می‌کند. این روش‌ها عبارتند از:
تست ورزش: گاهی آریتمی با انجام ورزش بدتر می‌شود. به همین دلیل از تست استرس یا تست ورزش برای تشخیص این بیماری استفاده می‌کنند. در این تست شخص روی تردمیل می‌دود یا با دوچرخه ثابت کار می‌کند و در حین تمرین عملکرد قلب کنترل می‌شود.
تست میز شیب: اگر شخص غش کرده باشد، برای بررسی علت آن از این روش استفاده‌می‌شود. بیمار روی یک میز دراز کشیده و ضربان قلب و فشارخون او کنترل می‌شود. سپس میز به‌آرامی از حالت افقی به عمودی رسیده و در این حین واکنش قلب به تغییر زاویه مورد ارزیابی قرار‌می‌گیرد.
درمان آریتمی قلبی
بسته به نوع آریتمی قلبی، ممکن است نیاز به درمان‌های مختلفی باشد. معمولا آریتمی فقط زمانی به درمان نیاز دارد که فرد را در معرض عوارض خطرناکی که قبلا به آن‌ها اشاره شد قرار دهد.
1. درمان برادیکاردی
اگر علت زمینه‌ای برادیکاردی نامشخص یا غیرقابل درمان باشد، پزشکان اغلب از یک ضربان‌ساز داخل قلبی برای رفع این مشکل استفاده می‌کنند. چرا که هیچ داروی مناسبی برای افزایش قابل اعتماد ضربان قلب وجود ندارد.
ضربان‌ساز یک وسیله کوچک است که معمولا در مجاورت گردن قرار می‌گیرد. یک یا 2 سیم حاوی الکترود از ضربان‌ساز خارج شده و وارد قلب بیمار می‌شوند. در صورت کاهش ضربان قلب یا متوقف شدن آن، ضربان‌ساز پیام‌های الکتریکی تحریکی را به قلب خواهد فرستاد تا ضربان آن را حفظ کند.
2. درمان تاکیکاردی
در درمان تاکیکاردی از یکی از روشهای زیر استفاده می‌شود:
مانورهای عصب واگ: می‌توان تعدادی از آریتمی‌های فوق بطنی را با استفاده از یک سری مانور نظیر حبس کردن نفس و زور زدن، فرو بردن سر در آب یخ یا سرفه کردن برطرف کرد. این مانورها با اثر بر سیستم عصبی کنترل کننده ضربان قلب باعث کاهش ضربان قلب می‌شوند. با این حال، مانورهای واگ پاسخگوی تمام انواع آریتمی‌ها نیستند.
استفاده از داروهای ضدآریتمی: استفاده از بهترین داروی ضد آریتمی می‌تواند به درمان بسیاری از انواع تاکیکاردی‌ها و برگرداندن ضربان قلب به محدوده طبیعی کمک کند. به منظور کاهش عوارض ناشی از مصرف داروهای ضدآریتمی، این داروها باید دقیقا به همان شکلی که پزشک تجویز کرده است مصرف شوند. چنانچه فرد به فیبریلاسیون دهلیزی مبتلا باشد، ممکن است پزشک برای وی داروی ضدانعقاد هم تجویز کند تا از تشکیل لخته پیشگیری شود.
کاردیوورژن: در صورتی که فرد به آریتمی خاصی نظیر فیبریلاسیون دهلیزی مبتلا باشد، ممکن است پزشک از کاردیوورژن استفاده کند. کاردیوورژن را می‌توان با استفاده از دارو یا پروسیجر انجام داد. در روش پروسیجر، شوک الکتریکی با استفاده از بالشتک‌هایی که در قفسه سینه قرار می‌گیرند به قلب اعمال می‌شود. جریان الکتریکی وارد شده، بر پیام‌های الکتریکی قلب تاثیر گذاشته و ریتم آن را به حالت طبیعی برمیگرداند.
سوزاندن با کاتتر: در این روش، پزشک یک یا تعدادی کاتتر را از طریق عروق به قلب می‌فرستد. الکترودهای واقع در راس این کاتترها با استفاده از گرما، سرمای شدید یا انرژی رادیویی بافت منشاء آریتمی را سوزانده و به این ترتیب مسیر ایجاد آن را مسدود می‌کنند.
3. ابزارهای قابل کاشت
ممکن است در روند درمان آریتمی قلب از ابزارهای قابل کشت هم استفاده شود. این ابزارها عبارتند از:
ضربان‌ساز: ضربان‌ساز یک ابزار قابل کاشت است که به کنترل ضربان نامنظم قلب کمک می‌کند. در این روش، با استفاده از یک جراحی بسیار کوچک، یک ابزار کوچک در زیر پوست مجاور استخوان ترقوه قرار داده می‌شود. یک سیم عایق از ضربان‌ساز خارج شده و وارد قلب می‌شود و برای همیشه در آنجا می‌ماند. زمانی که ضربان‌ساز متوجه ریتم غیرطبیعی شود، با ارسال پیام‌های الکتریکی به قلب باعث تحریک آن شده و ضربان آن را به حالت نرمال برمیگرداند.
کاردیوورتر-دفیبریلاتور قابل کاشت (ICD): پزشکان در مواردی که فرد در خطر ابتلا به آریتمی‌های خطرناک حفرات تحتانی قلب نظیر تاکیکاردی یا فیبریلاسیون بطنی قرار دارد از این روش استفاده می‌کنند. اگر فرد سابقه ایست قلبی داشته باشد یا در معرض خطر آن قرار داشته باشد، پزشک به احتمال بالا از ICD استفاده خواهد کرد. ICD یک وسیله دارای باتری است که همانند ضربان‌ساز در زیر پوست و در مجاورت استخوان ترقوه کاشته می‌شود. ICD دائما ریتم قلب بیمار را مورد پایش قرار می‌دهد و در صورت شناسایی ریتم غیرطبیعی، با ارسال شوک‌های الکتریکی کم یا پرانرژی به قلب باعث تصحیح ریتم آن می‌شود. این ابزار از وقوع آریتمی پیشگیری نمی‌کند، بلکه پس از ایجاد آریتمی آن را از بین می‌برد.
4. جراحی
در بعضی موارد، جراحی تنها راه‌کار درمانی برای برطرف کردن آریتمی است. روشهای جراحی عبارتند از:
روش ماز (مارپیچی): در این روش، جراح چند نقطه از دهلیزها را برش می‌دهد تا یک الگوی بافتی مارپیچی (اسکار) در قلب به جا بماند. از آنجا که بافت اسکار قادر به انتقال پیام‌های الکتریکی نیست، از انتقال پیام‌های الکتریکی سرگردان به وجود آورنده آریتمی ممانعت خواهد کرد. این روش موثر است، اما چون نیازمند جراحی است معمولا آخرین گام درمان محسوب می‌شود. فقط هم برای افرادی مورد استفاده قرار می‌گیرد که به درمان‌های دیگر جواب نمی‌دهند یا به دلایل دیگری مجبورند عمل جراحی قلب داشته باشند.
عمل جراحی بای‌پس عروق کرونر: در صورتی که فرد علاوه بر آریتمی به بیماری شدید عروق کرونر هم مبتلا باشد، پزشک از عمل جراحی بای‌پس عروق کرونر استفاده خواهد کرد. این اقدام می‌تواند به بهبود جریان خون قلب کمک کند.
پیشگیری از آریتمی قلبی
عوامل زیادی وجود‌دارد که می‌توانند قلب را تحریک کرده و باعث ایجاد اختلال ریتم قلب شوند. عاقلانه‌ترین کار اجتناب از عوامل ایجادکننده و عوامل تشدیدکننده است.
از روبرو شدن با محرک ها خودداری کنید: مواردی مانند نیکوتین، کافئین، برخی داروهای بدون نسخه و الکل می‌توانند ضربان قلب را افزایش دهند و باعث تحریک ایجاد آریتمی شوند. برخی داروهای ضد‌سرفه و سرماخوردگی حاوی ترکیباتی هستند که باعث نامنظمی ضربان قلب می‌شوند. برچسب داروها را با دقت بخوانید و از پزشک یا داروساز خود بپرسید که چه داروهایی برای شما مناسب است.
اگر سیگار می‌کشید، در اسرع وقت استعمال دخانیات را متوقف کنید.
ورزش‌کردن را در برنامه هفتگی خود قرار‌دهید و کلسترول و فشار خون خود را کنترل‌کنید.
رژیم غذایی خود مقدار زیادی سبزیجات، میوه و منابع پروتئین گیاهی را قرار‌دهید و از چربی‌های اشباع و ترانس پرهیز کنید.
مصرف امگا ۳ را در برنامه غذایی خود قرار دهید. نتایج مطالعات نشان می‌دهد که اسیدهای چرب امگا ۳ ممکن است خطر مرگ ناگهانی قلبی را کاهش دهند. اسیدهای چرب امگا ۳ را می‌توانید در ماهی‌های چرب آب‌های سرد مانند ماهی سالمون، ساردین و شاه ماهی پیدا‌کنید. انجمن قلب آمریکا توصیه می‌کند ۲ بار در هفته از ماهی‌های حاوی اسیدهای چرب امگا ۳ استفاده‌کنید.
________________________________________________________
مقالات دیگر
