فیبروز کبدی چیست؟

فیبروز کبدی چیست؟
به نقل از «healthline» فیبروز کبدی (Liver fibrosis) به ایجاد زخم در بافت سالم کبد می‌گویند که نشانه واکنش کبد به آسیبی است که به آن وارد می‌شود. درست همان‌طوری که پوست و سایر اندام‌ها از طریق تجمع کلاژن‌ها زخم‌ها را التیام می‌بخشند، کبد هم وقتی زخم می‌شود از طریق تجمع کلاژن جدید خودش را ترمیم می‌کند و در نتیجه بافتی فیبری در کبد ایجاد می‌شود که به آن فیبروز می‌گویند.
اگر علت اصلی ایجاد فیبروز شناسایی و درمان نشود، این فرایند به مرور زمان باعث سیروز کبدی یا دیگر بیماری های کبد می‌شود. در صورت پیشرفت این بیماری عملکرد کبد ‌مختل می‌شود و شاهد عوارض جدی بیماری کبدی مثل فشار خون بالا، نارسایی کبد و سرطان کبد خواهیم بود. با پیشروی سیروز کبد ناشی از این بیماری، ریسک سرطان کبد چند برابر می‌شود.

روند ایجاد فیبروز کبدی
فیبروز کبدی، تجمع بیش از اندازه بافت اسکار (زخم) در کبد است. در اثر آسیب به کبد، نوع خاصی از سلول‌های کبدی، کلاژن (نوعی پروتئین در فضای بین سلولی) و پروتئین‌های دیگری را تولید و ترشح می‌کنند. به این ترتیب، کلاژن جایگزین بافت سالم می‌شود و اسکار شکل می‌گیرد. تجمع بیش از حد کلاژن، باعث سخت‌شدن بافت اسکار می‌شود.
بافت اسکار از طریق انسداد و یا کاهش جریان خون به کبد سبب نابودی و تخریب سلول‌‌های کبدی شده و همین امر تشکیل بافت اسکار بیشتری را در پی دارد. در نتیجه فیبروزه شدن بافت کبدی به تدریج عملکرد کبد مختل می‌شود. چراکه برخلاف سلول‌های سالم کبدی، بافت اسکار قابلیت عملکردی و خودترمیمی ندارد.
پزشکان برای بررسی شدت درگیری بافت کبد، جریان خون رگی به نام ورید باب را مورد سنجش قرار می‌دهند. ورید باب، خون را از روده‌ها برای تصفیه شدن به کبد می‌برد.
بیماری فیبروز در درجات خفیف تا متوسط معمولاً علائمی ندارد. به‌طوری که فرد مبتلا بدون اطلاع از بیماری، به زندگی خود ادامه می‌دهد. علائم زمانی بروز پیدا می‌کنند که فیبروز کبدی به سیروز کبدی تبدیل شده باشد. سیروز کبدی، نوع شدید و برگشت‌ناپذیر فیبروز است. فیبروز کبدی در صورت تشخیص به‌موقع می‌تواند درمان شود. خوشبختانه بیماری‌های زمینه‌ای که منجر به فیبروز کبدی می‌شوند نیز قابل درمان هستند. فیبروز کبدی درمان‌نشده به سیروز یا حتی سرطان کبد منجر می‌شود.

علت فیبروز کبد چیست؟
اولین و مهم‌ترین علت فیبروز، بیماری کبد چرب (سفت شدن کبد) است. پس از آن می‌توان گفت مصرف بیش از حد نوشیدنی‌های الکلی باعث بروز این بیماری می‌شود. از دیگر دلایل بروز این بیماری به موارد زیر اشاره شده است:
    تجمع بیش از حد آهن در کبد (هموکروماتوز)
    انسداد صفراوی
    هپاتیت خود ایمنی (Autoimmune Hepatitis). در این بیماری سیستم ایمنی بدن سلول‌های کبد را مهاجم تشخیص داده و به آنها حمله می‌کند.
    تجمع مس در بدن که به دلیل بیماری ویلسون ایجاد می‌شود.
    هپاتیت ویروسی B و C
    بیماری کبد چرب غیر الکلی (NAFLD)
مصرف برخی داروها نیز زمینه را برای بروز این بیماری فراهم می‌کنند:
    آمیودارون (Amiodarone)
    متوترکسات (Methotrexate)
    کلرپرومازین (Chlorpromazine)
    ایزونیازید (Isoniazid)
    تولبوتامید (Tolbutamide)
    اکسی‌فنیساتین (Oxyphenisatine)
    متیل دوپا (Methyldopa)

علائم فیبروز کبدی چیست؟
در مراحل اولیه، فیبروز کبدی ممکن است علائم قابل توجهی ایجاد نکند. با پیشرفت بیماری، افراد ممکن است علائم مربوط به اختلال عملکرد کبد را تجربه کنند. برخی از علائم رایج فیبروز کبدی عبارتند از:
    خستگی و ضعف مداوم
    ناراحتی یا درد در سمت راست بالای شکم، نزدیک کبد
    کاهش وزن بدون دلیل
    کبودی و خون‌ریزی آسان به دلیل کاهش تولید فاکتورهای انعقادی
    تورم و تجمع مایع در شکم (آسیت) یا پاها (ادم)
    یرقان و زرد‌شدن پوست و چشم به دلیل اختلال در پردازش بیلی روبین
    خارش بر اثر تجمع املاح صفراوی در جریان خون
    تغییر در عادات روده مانند مدفوع کم‌رنگ و ادرار تیره
    آنژیوم عنکبوتی
این نکته توجه کنید که پیشرفت فیبروز کبدی می‌تواند تدریجی باشد. علائم ذکر شده، ممکن است تا زمانی که آسیب کبدی قابل توجه نباشد، ظاهر نشود.

درجه بندی فیبروز کبدی چگونه است؟
برای درجه‌بندی فیبروز کبدی از سیستم‌های مختلفی مانند متاویر (metavir)، بتس (Batts) و لودیگ (Ludwig) استفاده می‌شود. در سیستم متاویر (metavir) درجه‌بندی فیبروز براساس فعالیت و پیشرفت بیماری است: به شکل زیر است:
مراحل بیماری از درجه A۰ تا A۳ در سیستم متاویر (metavir)
    A۰: بدون فعالیت
    A۱: فعالیت کم
    A۲: فعالیت در حد متوسط
    A۳: فعالیت شدید
مراحل بیماری از F۰ تا F۴ در سیستم متاویر (metavir):
F۰: عدم فیبروز
F۱: فیبروز پورتال بدون سپتوم
F۲: فیبروز پورتال با سپتوم کم
F۳: تعداد زیادی سپتوم بدون سیروز
F۴: سیروز

عوارض بیماری فیبروز کبدی
سیروز کبد یا زخم شدید کبد مهم‌ترین عارضه جانبی این بیماری به شمار می‌آید که در آن شدت آسیب‌دیدگی کبد به‌ حدی خواهد بود که عملکرد کبد را مختل کرده فرد را بیمار می‌کند، البته برای اینکه چنین اتفاقی بیفتد دست کم ده تا بیست سال زمان لازم است.
انسان برای زنده‌ ماندن به کبد نیاز دارد، چرا که کبد همانند تصفیه خانه بدن است که خون را از مواد مضر تصفیه می‌کند و وظایف مهم زیادی در بدن بر عهده دارد. در نهایت، اگر روند ایجاد زخم در کبد یا فیبروز کبدی به سیروز کبد و نارسایی کبد ختم شود، باید منتظر عوارض زیر بود:
    آسیت (ascites) (تشکیل مایعات در شکم)
    آنسفالوپاتی کبدی (hepatic encephalopathy) (رنجوری مغزی-کبدی)
    سندرم کبدی-کلیوی (سندرم هپاتورنال/hepatorenal)
    پرفشاری پورتال
    خون‌ریزی واریسی
هر کدام از این عوارض می‌توانند برای فرد مبتلا به بیماری کبد کشنده باشند.

آیا فیبروز کبد خطرناک است؟
بله، فیبروز کبدی خطرناک در نظر گرفته می‌شود. زیرا نمایان‌گر یک زخم پیشرونده در بافت کبد است که خود آسیب مداوم به کبد را نشان می‌دهد.
اگر فیبروز کنترل نگردد، می‌تواند به سیروز تبدیل شود؛ مرحله‌ای شدید و غیرقابل برگشت که با زخم‌های گسترده و از دست دادن عملکرد کبد مشخص می‌شود. سیروز، به‌طور قابل توجهی خطر عوارضی مانند نارسایی کبد، فشار خون پورتال بالا و کارسینوم کبدی (سرطان کبد) را افزایش می‌دهد.
اختلال عملکرد کبد مرتبط با فیبروز و سیروز می‌تواند منجر به طیف وسیعی از مشکلات سلامتی شود که بر سیستم‌های مختلف در بدن تأثیر می‌گذارد. تشخیص و مداخله به موقع برای کند‌کردن یا توقف پیشرفت فیبروز کبد و کاهش خطرات مرتبط بسیار مهم است.

روش‌های تشخیص فیبروز کبدی
پزشک پس از پرسیدن درباره سوابق خانوادگی و معاینه شکم، آزمایش خون تجویز می‌کند تا سطح آنزیم‌های کبدی ALT و AST را که نشان‌دهنده مشکلات کبدی هستند، ارزیابی کند. علاوه‌بر این، روش‌های زیر نیز برای تشخیص فیبروز کبدی کاربرد دارد:
سونوگرافی شکم
از امواج صوتی برای تولید تصاویری از اندازه و شکل کبد و همچنین جریان خون در کبد استفاده می‌کند.
در تصاویر اولتراسوند، کبد چرب روشن‌تر از کبد طبیعی به‌نظر می‌رسد و کبد فیبروز به‌شکل توده و کوچک به‌نظر می‌رسد.
سی تی شکم و لگن
سی تی اسکن شکم و لگن از اشعه ایکس برای تصویربرداری استفاده می‌کند. در CT، کبد چرب تیره‌تر از کبد طبیعی به نظر می‌رسد. کبدهای فیبروزی نیز توده و منقبض به نظر می‌رسند.
تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) شکم
ام آر آی شکم از یک میدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای تولید تصاویر دقیق از کبد استفاده می‌کند. MRI حساس‌ترین و دقیق‌ترین تست تصویربرداری برای کبد چرب و فیبروز است.
الاستوگرافی
الاستوگرافی یک روش سونوگرافی ویژه برای تشخیص فیبروز کبد است. در این روش حرکت کبد ناشی از امواج اولتراسوند در وسط کبد اندازه‌گیری می‌شود و سفتی (یا کشسانی) آن محاسبه می‌گردد.
MR الاستوگرافی (MRE)
یک روش تخصصی با استفاده از تکنیک MRI برای تشخیص فیبروز کبدی است. حرکت امواج ارتعاشی ظریف در کبد برای ایجاد یک نقشه بصری یا الاستوگرام تصویربرداری می‌شود که سفتی یا کشش را در سراسر کبد نشان می‌دهد.
هم سونوگرافی و هم الاستوگرافی MR می‌توانند افزایش سفتی کبد ناشی از فیبروز کبد را زودتر از سایر آزمایشات تصویربرداری تشخیص دهند و ممکن است نیاز به بیوپسی تهاجمی کبد را از بین ببرند.
بیوپسی کبد
در این روش از بافت کبد نمونه گرفته می‌شود و زیر میکروسکوپ برای بررسی علائم فیبروز بررسی می‌شود.

رایج‌ترین روش‌های درمانی فیبروز کبدی
بهترین راهکار درمانی برای فیبروز کبدی، برطرف کردن عامل به‌وجودآورنده آن است. درمان موفقیت‌آمیز عامل فیبروز کبدی، با درجات خفیف تا متوسط، حتی می‌تواند بیشتر آسیب‌های ناشی از این بیماری را جبران کند. پزشک به‌محض تشخیص علت زمینه‌ای فیبروز کبدی، برنامه درمانی خاصی را به فرد پیشنهاد می‌کند. از جمله رایج‌ترین روش‌های درمانی می‌توان به این موارد اشاره کرد:
    قطع مصرف الکل و استفاده از درمان‌های حمایتی (supportive therapies) برای کمک به این رویه در درازمدت
    استفاده از داروهای ضدویروس برای درمان هپاتیت ویروسی مزمن
    درمان کبد چرب غیرالکلی و استئاتوهپاتیت غیرالکلی به کمک یک رژیم غذایی متعادل، کاهش 7 درصد وزن بدن طی یک سال و کنترل سطح تری گلیسرید، کلسترول و قند خون
    مصرف داروهایی که سبب حذف فلزات سنگین مانند آهن و مس از بدن می‌شوند
    برداشتن و یا برطرف کردن انسداد مجاری صفراوی
    قطع مصرف داروهایی که باعث فیبروز کبدی می‌شوند
    مصرف داروهایی که فعالیت سیستم ایمنی بدن را کاهش می‌دهند
متأسفانه تاکنون دانشمندان نتوانسته‌اند دارویی را جهت برطرف کردن مستقیم آسیب‌های ناشی از فیبروز کبدی طراحی و تولید کنند. با این حال، مطالعات روی تولید داروهای آنتی‌فیبروتیک که می‌توانند از فرآیند فیبروزه‌شدن کبد جلوگیری کرده و یا میزان آن را کاهش دهند، همچنان ادامه دارد.
محققان همچنین در حال بررسی روش‌های بهتری جهت درمان عوامل بروز فیبروز کبدی نظیر مصرف الکل و یا استئاتوهپاتیت غیرالکلی هستند. به عنوان مثال، تحقیقات اولیه نشان می‌دهد که مصرف داروی پیوگلیتازون که برای درمان دیابت نوع ۲ استفاده می‌شود، می‌تواند در بهبود استئاتوهپاتیت غیرالکلی در افرادی که دیابت ندارند، اثربخش باشد.
روش‌های درمان فیبروز کبدی پیشرفته یا سیروز
در صورتی که فرد به فیبروز کبدی پیشرفته یا سیروز کبدی مبتلا شود، نیازمند درمان‌های بیشتری خواهد بود. در این شرایط، آسیب‌های وارد شده به کبد معمولاً برگشت‌ناپذیر هستند.
ازجمله گزینه‌های درمانی رایج برای فیبروز پیشرفته و یا سیروز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
    مصرف داروهایی که سبب حذف مایعات اضافی بدن می‌شوند
    کاهش مصرف نمک
    مصرف داروهایی که سبب حذف سموم از مغز می‌شوند
    استفاده از داروهایی که سبب کاهش فشار در وریدهای خونی نواحی شکم و مری می‌شوند
    انجام عمل جراحی پیوند کبد

________________________________________________________

مقالات دیگر