افتادگی رحم چیست؟
افتادگی رحم چیست؟
افتادگی رحم چیست؟
افتادگی رحم زمانی رخ می‌دهد که بافت‌های نگهدارنده رحم استحکام و قوام اولیه خود را از دست دهند. رحم بخشی از سیستم باروری زنان را تشکیل می‌دهد و وجود آن برای بارداری ضروری است. رحم از اندام‌های داخلی لگن است و ساختاری شبیه به گلابی دارد. این ساختار در زمان حاملگی جنین را درون خود نگه می‌دارد و محیط لازم برای رشد آن را فراهم می‌کند. افتادگی ممکن است به‌صورت جزئی و یا کلی باشد. در نوع جزئی یا ناقص، رحم تا نزدیکی واژن پایین می‌آید اما در نوع کلی رحم به دهانه واژن می‌رسد و می‌توان آن را لمس کرد به این حالت پرولاپس کامل می‌گویند.
افتادگی رحم چگونه اتفاق می‌افتد؟
افتادگی رحم (Uterine prolapse) یا پرولاپس رحمی (Prolapse) در اثر ازدست‌دادن قدرت ماهیچه‌های شکم و لگن بر اثر کشش یا ضعف آنها اتفاق می‌افتد. همان‌طور که می‌دانید رحم و اجزای آن توسط تعداد زیادی ماهیچه، رباط و عضله در ناحیه شکم و لگن نگهداری می‌شوند. عوامل زیادی مانند زایمان طبیعی و زایمان دشوار، بالارفتن سن یا میزان ترشح هورمون استروژن می‌تواند بر قدرت این عضلات را تحت تأثیر گذاشته و آنها را تضعیف کند. به دنبال اختلال در عملکرد عضلات نگهدارنده رحم، رحم به سمت کانال واژن و دهانه رحم حرکت کرده و باعث پرولاپس رحم می‌شود.
افتادگی رحم، در واقع بیرون‌زدگی اعضای داخلی لگن از واژن است. در موارد شدید ممکن است رحم از طریق واژن از بدن خارج شود؛ بنابراین بسیار اهمیت دارد که با مشاهده اولین علائم این بیماری به متخصص زنان مراجعه کنید.
افتادگی رحم بیشتر در سنین یائسگی و سال‌های پس از آن زنان را درگیر می‌کند. در زنان با افزایش سن و کاهش ترشح هورمون‌ها، عضلات لگن قدرت خود را ازدست‌داده و باعث افتادگی رحم می‌شوند. معمولاً نیمی از خانم‌های بالای ۵۰ سال به این بیماری دچار می‌شوند.
انواع افتادگی یا پرولاپس رحم
افتادگی رحم بر حسب شدت بیماری و علائم، به چهار دسته تقسیم می‌شود که عبارت‌اند از:
افتادگی رحم درجه ۱: در این حالت گردن رحم جابه‌جا شده و به سمت کانال واژن حرکت کرده و وارد قسمت فوقانی واژن می‌شود.
افتادگی رحم درجه ۲: در نوع درجه دوم افتادگی، گردن رحم بیشتر به قسمت پایین واژن حرکت کرده اما هنوز از آن خارج نشده است. در این حالت گردنه رحم وارد کانال واژن شده است.
افتادگی درجه ۳: در افتادگی درجه سوم رحم، رحم به پایین‌ترین قسمت واژن سقوط می‌کند. فرد دچار بیرون‌زدگی در ناحیه واژینال شده و می‌توان گردنه رحم را به‌راحتی از دهانه واژن مشاهده کرد. در مواردی هم گردن رحم از واژن خارج می‌شود.
افتادگی درجه ۴: این نوع افتادگی یا پرولاپس رحمی شدیدترین نوع بیماری است. دهانه رحم به طور کامل از واژن خارج می‌شود. این بیماری که «پروسیدنشیا» (procidentia) نام دارد، نیاز به جراحی فوری داشته و اغلب در صورت خارج شدن تمام رحم از بدن و ازدست‌رفتن قوای رباط‌های محافظ رحم، متخصص زنان مجبور به تخلیه رحم می‌شود.
علائم افتادگی رحم چیست؟
افتادگی جزئی در زنان ممکن است هیچ علامتی نداشته باشد، اما افتادگی متوسط تا شدید علائمی مانند موارد زیر را به همراه خواهد داشت.
احساسی شبیه به زمانی که روی یک توپ نشسته‌اید
خونریزی واژن
افزایش ترشحات
مشکلات در رابطه‌ی جنسی
رحم یا دهانه‌ی رحم که از واژن بیرون زده است.
احساس کشش یا سنگینی در لگن
یبوست یا مشکل در دفع مدفوع
عفونت‌های مکرر مثانه یا مشکل در تخلیه‌ی مثانه
کمردرد
ناراحتی در راه رفتن
در صورت بروز این علائم، سریعاً به پزشک مراجعه کرده و باید تحت درمان قرار بگیرید. در صورتی که رسیدگی و توجه کافی به این علائم نداشته باشید، عملکرد روده، مثانه و جنسی شما ممکن است، مختل شود.
چه عواملی باعث افتادگی و پرولاپس رحم می‌شوند؟
به‌غیر از عواملی مانند افزایش سن و کاهش ترشح هورمون استروژن در زنان، بسیاری موارد دیگر وجود دارد که باعث بروز افتادگی رحم و مشکلات پس از آن می‌شود. بسیاری از زنان دلیل این مشکل را نمی‌دانند، بنابراین بهتر است با شایع‌ترین دلایل ابتلا به این بیماری آشنا شوید. گاهی حتی فشار سنگین یا ضربات ناگهانی می‌تواند باعث بروز این عارضه شود:
چاقی مفرط
یبوست مزمن
بلندکردن وسایل سنگین
تومورهای لگنی
زایمان‌های مکرر و پشت‌سرهم
زایمان طبیعی سنگین
فشار یا ضربه ناگهانی به زیر شکم
عدم ترشح هورمون استروژن
آسیب بیماری‌های عفونی به بافت واژن و مثانه
ضعف ماهیچه‌های لگن با افزایش سن
برونشیت یا آسم (به دلیل فشار زیاد سرفه‌ها بر ناحیه شکم)
جراحی یا آسیب سنگین در ناحیه لگن
سبک زندگی نامناسب مانند سیگارکشیدن
سابقه وراثتی و خانوادگی
ژنتیک و نژاد (نژادهای قفقازی و زنان سیاه‌پوست و آسیایی بیشتر به این مشکل دچار می‌شوند.)
انجام ورزش‌های سنگین مانند وزنه‌برداری
چندقلوزایی در زایمان طبیعی
گشادی واژن.
چه کسانی دچار افتادگی رحم می‌شوند؟
این اختلال بیشتر در زنانی اتفاق می‌افتد که:
یک یا چند زایمان طبیعی داشته باشند
در دوران یائسگی هستند
دارای سابقه فامیلی ابتلا به پرولاپس باشند
یائسگی به زمانی گفته می‌شود که تخمدان‌ها تولید هورمون‌های سیکل قاعدگی را متوقف کنند. اگر خانمی برای ۱۲ ماه متوالی پریود نشده باشد، به معنی ورود او به دوران یائسگی است. یکی از هورمون‌هایی که تولید آن در دوران یائسگی متوقف می‌شود، استروژن است. این هورمون تأثیر بسزایی در قوی نگه‌داشتن عضلات لگن دارد و فقدان آن فرد را در معرض خطر ابتلا به افتادگی رحم قرار می‌دهد.
عوارض عدم درمان افتادگی رحم
همان‌طور که اشاره شد، افتادگی رحم به جابه‌جایی رحم به سمت واژن گفته می‌شود. این اتفاق با شل شدن لیگامان‌های لگنی و شکمی بروز می‌کند و در صورت عدم درمان به‌موقع مشکلات و عوارض جبران‌ناپذیری به همراه دارد.
اگر علائمی مانند درد در هنگام سکس، مشکل ادرار و مدفوع یا راه‌رفتن و سنگینی در واژن دارید به متخصص زنان مراجعه کنید. شاید این علائم نشانه افتادگی رحم باشد. بی‌توجهی به درمان این بیماری می‌تواند عوارضی از جمله موارد زیر را برای شما به همراه داشته باشد:
زخم شدن دهانه رحم و افزایش احتمال ابتلا به بیماری‌های مقاربتی
افزایش احتمال ابتلا به بیماری‌های عفونی لگنی و رحمی
ناباروری و یائسگی زودرس
افتادگی مثانه و بی‌اختیاری ادرار
عفونت‌های مکرر واژینال (به دلیل بیرون‌زدگی رحم)
زخم و بدشکل شدن واژن
ازبین‌رفتن بافت پوششی واژن
عفونت‌های کلیه به دلیل بسته شدن مجاری ادراری
افسردگی، مشکلات زناشویی و لذت نبردن از رابطه جنسی
بنابراین اهمیت زیادی دارد که برای حفظ سلامتی خود با مشاهده اولین علائم به متخصص زنان مراجعه کنید. افتادگی رحم راه‌های درمان بسیار زیادی دارد. قطعاً زیبایی و سلامت اندام‌ها به‌خصوص برای خانم‌هایی که زایمان طبیعی مکرر داشته یا در خطر افتادگی رحم هستند، موضوعی است که می‌تواند به‌شدت بر زندگی زناشویی آنها تأثیر بگذارد.
افتادگی یا پرولاپس رحم چطور تشخیص داده می‌شود؟
متخصص زنان با بررسی علائم فیزیکی، سابقه بیماری‌های شخص و موارد مشابه روند تشخیص را شروع می‌کند. ممکن است معاینه در حالت نشسته یا خوابیده انجام شده و طی آن پزشک از شما بخواهد سرفه‌های محکمی کنید. پس از بررسی وضعیت لگن درصورتی‌که تشخیص بیماری هنوز کامل نباشد احتمالاً پزشک آزمایش‌ها و روش‌های زیر را انجام می‌دهد:
معاینه واژینال با وسایلی مانند اسپکولوم
بررسی فشار داخلی شکم
انجام سونوگرافی
عکس‌برداری با اشعه ایکس
سونوگرافی واژینال
اسکن ام‌آرآی
انجام آزمایش‌های ادرار و خون برای تشخیص عفونت
پیلوگرام وریدی برای مشخص‌شدن انسداد مجاری ادراری (در این روش با تزریق نوعی ماده رگ‌ها و بافت‌های دچار آسیب به‌راحتی در عکس‌برداری مشخص می‌شوند.)
درمان افتادگی رحم، روش‌های غیر جراحی
درمان‌های پزشکی افتادگی رحم می‌تواند از روان‌درمانی تا هورمون‌درمانی و بسیاری موارد دیگر را در بر بگیرید. رایج‌ترین روش‌های پزشکی درمان پرولاپس رحم عبارت‌اند از:
۱. درمان دارویی یا هورمون‌درمانی
در این روش پزشک از استروژن درمانی برای تقویت عضلات بدن و ناحیه واژن استفاده می‌کند. این دارو به‌صورت شیاف، قرص یا تزریق وریدی انجام شده و بافت واژن را دوباره تقویت کرده و به استحکام عضلات کمک می‌کند.
روش هورمون‌درمانی بیشتر برای زنان یائسه استفاده می‌شود. این نوع درمان می‌تواند مانع از بروز انواع سرطان یا تشکیل لخته خون و بیرون‌زدگی کامل رحم شود.
توجه: استروژن درمان تنها باعث بهبود قدرت عضلات واژن می‌شود اما نمی‌تواند بافت‌های آسیب‌دیده را ترمیم کند.
۲. وسایل محافظ (Vaginal Pessary)
با پیشرفت چشمگیر تکنولوژی، این روزها تنها درمان افتادگی رحم، جراحی نیست. روش غیرتهاجمی و جدید «پساری» در واقع وسیله‌ای محافظ برای کانال واژن است که مانع از افتادگی رحم می‌شود. این وسیله شبیه به یک دونات بوده و از طریق واژن زیر دهانه رحم قرار می‌گیرد. پساری می‌تواند به بالاکشیدن، تثبیت مکان رحم و جلوگیری از افتادگی رحم خفیف کمک کند.
بسیاری از پزشکان از پساری برای آماده‌سازی جراحی افتادگی رحم استفاده می‌کنند. اما زمانی که فرد اصلاً قصد انجام جراحی را نداشته باشد می‌توان از نمونه‌های دائمی آن استفاده کرد. پساری در انواع مختلف و مناسب با شرایط هر فرد ساخته می‌شود؛ بنابراین تنها کسی که می‌تواند اجازه استفاده از این وسیله را به شما بدهد، پزشک است.
در مواردی که افتادگی رحم پیشرفته باشد، پساری نمی‌تواند مانع از بیرون‌زدگی گردنه رحم شود و فرد برای درمان نیاز به عمل جراحی دارد. در مورد نحوه کار پساری باید اشاره کرد که این وسیله درون واژن قرار گرفته و فرد به‌صورت موقت تا زمان ترمیم بافت‌های واژن و انجام تمرینات جانبی تقویت عضلات از لگن یا پایان دوره درمان از آن استفاده کند.
مشکلی که اغلب زنان در استفاده از این وسیله دارند، افزایش ترشح و بوی بد واژن پس از استفاده از وسیله است. همچنین زیاد ماندن پساری در واژن می‌تواند باعث خونریزی و تحلیل رفتن بافت واژینال شود؛ بنابراین حتماً طبق دستور متخصص زنان عمل کرده و هرچند وقت یک‌بار به‌صورت منظم وسیله خود را شسته و تمیز کنید.
۳. درمان بیوفیدبک
این روش درمانی نسبتاً جدید بر تقویت عضلات لگن تمرکز دارد. طی این روش که توسط متخصص اورولوژی یا متخصص زنان انجام می‌شود، از وسایل مخصوصی برای کنترل عملکرد عضلات لگن و واژن استفاده می‌شود. این دستگاه‌ها معمولاً به‌صورت رکتال، واژینال یا روی پوست قرار داده می‌شوند. پس از آن با انقباض عضلات لگن، پزشک می‌تواند قدرت حرکتی و عامل اصلی بیماری را تشخیص داده و سپس با تقویت انقباضات لگنی بافت‌های آسیب‌دیده را به‌تدریج درمان کند.
۴. تحریک عصبی عضلانی یا ویبره و درمان افتادگی رحم
تحریک الکتریکی عصبی عضلانی (NMES) که به آن درمان با ویبره هم گفته می‌شود، یکی از مؤثرترین راه‌های تقویت عضلات لگن برای درمان افتادگی رحم است. در این روش از تحریک عصبی برای تقویت عضلات مثانه و لیگامان استفاده می‌شود. این شوک‌های کوچک الکتریکی باعث انقباض اعصاب ناحیه لگن، اسفنکتر و مقعد می‌شوند.
در روش درمان افتادگی رحم با ویبره یا همان تحریک عصبی و عضلانی، پزشک دستگاه مخصوصی را وارد واژن کرده تا سیگنال‌های الکتریکی به بدن ارسال کند. طی درمان پزشک احتمالاً از شما می‌خواهد که عضلات لگن و واژن خود را مدام منقبض کنید. هر شوک الکتریکی بین ۵ تا ۱۰ ثانیه بوده و هر جلسه درمان هم ۲۰ تا ۳۰ دقیقه زمان می‌برد. نکته مهم برای گرفتن بهترین نتیجه از روش درمان ویبره و افتادگی رحم پایبندی به انجام جلسات و توصیه‌های خانگی و ورزش‌هایی است که پزشک به شما معرفی می‌کند.
۵. صندلی‌های مغناطیسی
این صندلی‌ها که به «صندلی نیوکنترل» معروف هستند، دارای جریان مغناطیسی است. بیمار طی جلسات متعدد تنها با نشستن به مدت ۳۰ دقیقه روی این صندلی‌ها می‌تواند عضلات ماهیچه واژن و لگن خود را تقویت کند. این روش تنها در کلینیک‌ها و مراکز دارای مجوز وزارت بهداشت انجام می‌شود.
درمان افتادگی رحم با جراحی
زمانی که بیمار در شرایط وخیم بوده و دچار افتادگی رحم درجه سه و چهار باشد، تنها راه درمان جراحی است. انتخاب عمل جراحی برای روش درمان به عواملی مانند سن، شدت بیماری، بارداری و بسیاری مسائل دیگر بستگی دارد.
توجه: اگر قصد بارداری مجدد را دارید، حتماً این موضوع را به متخصص زنان خود اطلاع دهید. در چنین مواردی معمولاً از روش‌های جراحی برای درمان افتادگی رحم استفاده نمی‌شود.
۱. جراحی اصلاحی افتادگی رحم
در این روش بدون خارج کردن رحم، به کمک ترمیم بافت‌های ظریف، رحم در محل قبلی خود قرار می‌گیرد. اتصال رحم در جای اصلی خود به کمک پیوند و اتصال مجدد بین رباط‌های لگن و قسمت تحتانی رحم انجام می‌شود. این عمل می‌تواند از طریق واژن یا شکم انجام شده و فرد پس از آن می‌تواند دوباره باردار شود.
۲. جراحی لاپاروسکوپی
جراحی لاپاروسکوپی رحمی (Laparoscopy)، عملی بسیار ظریف است که کمترین عارضه جانبی در میان جراحی‌های افتادگی رحم را دارد. طی این عمل به‌جای برش‌های بزرگ روی شکم یا ناحیه واژینال، لوله‌ای (کاتتر) دارای منبع نوری از طریق برش کوچکی روی شکم وارد لگن بیمار شده و پزشک می‌تواند بافت‌های آسیب‌دیده را تشخیص داده و نسبت به ترمیم آنها اقدام کند. به عقیده بسیاری از بیماران درد این جراحی بسیار کمتر از سایر روش‌های درمان افتادگی رحم بوده و دوران نقاهت آن هم سریع‌تر است.
۳. لیزردرمانی یا لیزر واژینال
همان‌طور که اشاره شد گشادی واژن می‌تواند دلیلی برای افزایش احتمال افتادگی رحم باشد. عمل درمانی «رکتوسل» یا «پرینورافی» پیشنهاد پزشکان برای درمان افتادگی رحم و درعین‌حال تنگ کردن واژن است. این گزینه‌ها معمولاً قبل از عمل هیسترکتومی به بیمار پیشنهاد می‌شوند.
برای انجام این جراحی معمولاً از انواع مختلف لیزرهای ژولیت، مونالیزا تاچ و غیره استفاده می‌شود. عمل جراحی لیزردرمانی افتادگی رحم باید توسط متخصص زنان انجام شود.
درمان افتادگی رحم با استفاده از لیزر به شرایط خاصی بستگی دارد که عبارت‌اند از:
فرد دچار افتادگی رحم حاد نباشد.
فرد بارداری و زایمان طبیعی داشته باشد و دچار گشادی واژن و افتادگی رحم باشد.
با این روش متخصص به‌راحتی می‌تواند درون واژن را دیده و به کمک پرتوهای لیزر بافت‌های آسیب‌دیده را تقویت کند. این روش کمک چشمگیری به بهبود افتادگی رحم می‌کند.
۴. جراحی هیسترکتومی (Hysterectomy)
هیسترکتومی، آخرین راه درمان برای افتادگی رحم است. این عمل بسیار تهاجمی بوده و طی آن رحم از طریق واژن یا شکم تخلیه می‌شود. این روش درمان بیشتر برای افراد دچار افتادگی رحم نوع ۳ و ۴ دیده می‌شود و پس از آن بیمار دیگر نمی‌تواند باردار شود. هیسترکتومی تنها زمانی انجام می‌شود که رحم به‌صورت کامل از واژن خارج شده یا شرایط بیمار وخیم باشد.
درمان خانگی افتادگی رحم
بهتر است بدانید در مراحل اولیه و پس از مراجعه به متخصص زنان و مشورت با او می‌توانید خودتان در خانه هم اقداماتی برای درمان افتادگی رحم انجام دهید.
۱. تغذیه و ورزش روزانه
انجام تمرینات لگن یکی از بهترین راه‌های جلوگیری از ابتلا به افتادگی رحم است. هرچند که این تمرینات به‌تنهایی نمی‌توانند درمانی برای افتادگی رحم باشند، اما معمولاً پزشکان در کنار روش‌های پزشکی برای گرفتن بهترین نتیجه، رژیم غذایی مناسب و انجام تمرینات لگن برای تقویت ماهیچه‌های لگن را هم پیشنهاد می‌کنند.
۲. طب سنتی و درمان افتادگی رحم
در طب سنتی، یکی از بهترین راه‌های درمان افتادگی رحم به‌خصوص برای تازه مادرها و زنانی که زایمان کرده‌اند، استفاده از جوشانده چند گیاه است. برای تهیه این دمنوش گیاهی باید ۵۰ گرم از پوست بلوط، آویشن، گلنار فارسی، پوست انار و بومادران را در عرق آویشن یا عرق بومادران جوشانده و سپس آن را در با مقداری آب در تشت بزرگی بریزید. به مدت مشخص مثلاً ۳۰ دقیقه در این محلول بنشینید. می‌توانید این کار را در طول هفته و روزهای مشخص انجام دهید.
راه دیگری که در طب سنتی برای درمان افتادگی رحم زنان یائسه پیشنهاد می‌شود، نشستن در تشتی از جوشانده انجیر و شنبلیله است.
۳. دیگر روش‌های درمان خانگی افتادگی رحم
اجتناب از بلندکردن اجسام سنگین
کاهش وزن
توجه به بهداشت ناحیه واژینال
عجله نکردن در مورد سکس بعد از زایمان، هم در زایمان طبیعی و هم سزارین
مصرف بیشتر غذاهای حاوی فیبر
حذف الکل و سیگار از زندگی روزمره
جلوگیری از بارداری‌های پشت‌سرهم
اجتناب از زور زدن بیش از حد و فشار به ناحیه تناسلی.
توجه: در خصوص درمان‌های سنتی یا استفاده از دم نوش‌های گیاهی برای درمان مشکلات شدید افتادگی رحم حتماً با متخصص زنان مشورت کنید. بهتر است در مورد هر درمان خانگی با پزشک مشورت کرده و بسته به صلاحدید او از روش‌های خانگی استفاده کنید.
پیشگیری از افتادگی رحم
به طور کلی درمان این بیماری به مرحله و شدت آن بستگی دارد. برخی رفتارها و اقدامات خطر ابتلا را می‌تواند کاهش داده یا از پیشرفت آن جلوگیری کند. شاید نتوان از همه‌ی موارد افتادگی جلوگیری کرد، اما روش‌هایی وجود دارد که با آنها می‌توانید خطر ابتلا را کاهش دهید. این موارد شامل:
تمرینات عضلات لگنی که به‌صورت منظم و صحیح انجام شود.
پیشگیری و درمان یبوست
اجتناب از بلند کردن وسایل سنگین و استفاده از تکنیک‌های صحیح برای این کار
مدیریت و درمان سرفه‌های مزمن
حفظ وزن سالم از طریق رژیم غذایی و ورزش برای افتادگی رحم
جایگزین استروژن در دوران یائسگی
نکشیدن سیگار، با ترک سیگار میزان سرفه و به دنبال آن فشار به عضلات لگن را کاهش می‌دهید.
تکنیک‌های صحیح برای بلند کردن اجسام
چندین نکته برای بلند کردن اجسام سنگین وجود دارد، که به شما در جلوگیری از آسیب‌دیدگی و افتادگی رحم، می‌تواند کمک کند که این نکات شامل موارد زیر می‌باشد:
اجسامی که بسیار سنگین هستند را به‌تنهایی بلند نکنید، همچنین از بلند کردن اجسام سنگین بالاتر از سطح کمر خود خودداری کنید.
قبل از اینکه جسمی بلند کنید، مطمئن شوید که جایگاه محکمی دارید.
برای برداشتن اجسامی که از سطح کمرتان پایین‌تر هستند، کمر را صاف نگه‌داشته و از زانو خم شوید. هیچ‌گاه از کمر درحالی‌که زانوها صاف هستند، خم نشوید.
کنار جسم موردنظر ایستاده، پاها را محکم کرده، عضلات معده‌ی خود را منقبض کنید و با استفاده از عضلات پا، آن را بلند کنید.
بدون چرخیدن پاها را صاف کرده و بایستید، توجه داشته باشید که هنگام بلند کردن اجسام پاهای خود را به سمت جلو حرکت دهید.
اگر جسمی را از روی میز یا سطحی که ارتفاعی دارد بلند می‌کنید، آن را به سمت لبه‌ی میز آورده که تا جای ممکن به بدن شما نزدیک شود.
برای پایین آوردن یا روی زمین قرار دادن اجسام نیز مانند بلند کردن آنها اقدام کنید.
________________________________________________________
مقالات دیگر
