لخته خون در مغز چیست؟

لخته خون در مغز چیست؟
در علوم پزشکی منظور متخصصان از لخته های خونی شامل دسته یا دسته هایی از انواع مختلف سلول های خونی است که از حالت مایع و سیال خود به شکل ژله مانند یا نیمه جامد و غیر سیال تبدیل شده باشند. اگر از زاویه تکامل زیستی بنگریم، عمل لخته شدن خون در بدن ما فرآیندی لازم برای زنده ماندن و بقای حیات می باشد. ایجاد شدن هر لخته خونی مانعی مهم در مسیر از دست دادن و خروج میزان زیادی از خون از رگ ها و مویرگ های بدن به دلیل بریدگی و یا پارگی عروق بدن محسوب می شود.
از منظر آسیب شناسی پزشکی، آن چه که ارزشمندی و یا خطرناک بودن لخته خونی را مشخص می کند، محل تشکیل شدن آن است. یکی از موقعیت های بسیار خطرناک در حوزه جراحی های مغز و اعصاب و ستون فقرات، وجود لخته خون در بافت های دستگاه اعصاب مرکزی و به ویژه لخته شدن خون در مغز بیمار می باشد.

عوارض لخته شدن خون در مغز
وجود هر نوع از لخته خونی در مغز و ساختارهای جانبی آن به سرعت منجر به گرفتگی عروق مغزی از هر نوعی می شود. در نتیجه گرفتگی و انسداد جریان خون مغزی طیف وسیعی از وقایع بسیار ناگوار برای سلول ها و بافت های مغزی رخ می دهد. دامنه ضایعات ناشی از لخته خون در مغز گستره ای از انواع خفیف و گذرای نارسایی مغزی تا انواع گسترده و شدید سکته های مغزی همراه با فلج و یا خدای ناخواسته مرگ بیمار را با خود به همراه دارد. ایجاد لخته های خونی در دستگاه اعصاب مرکزی ممکن است بنا به دلایل بسیار زیادی رخ دهد و آن زنجیره از اتفاقاتی که منجر به شکل گیری لخته خونی در مغز می گردند، می تواند در هر  سنی و برای هر کسی رخ دهد. چه بسا ممکن است حتی در مغز جنین در حال رشد در رحم مادرش نیز لخته های خونی ایجاد شوند. مهمترین پیامد لخته های خونی مغزی سکته مغزی ناشی از لخته خونی است که به آن سکته مغزی ایسکمیک (انسدادی) می گویند و اکثر سکته های مغزی از این نوع می باشند. در صورت عدم اقدام سریع و به موقع، اکثر سکته های مغزی انسدادی (ایسکمیک) این پتانسیل را دارند که منجر به فوت بیمار شوند. در صورتی که هر کدام از علایم و یا عوارض لخته خونی در دستگاه اعصاب مرکزی را در خود یا اطرافیانتان مشاهده نمودید، بهترین کار این است که برای تشخیص درست و درمان به موقع، در سریعترین زمان ممکن به نزدیکترین واحد درمانی اورژانس مراجعه بفرمایید تا از وقوع پیامدهای ناخوشایند جلوگیری شود.

علائم لخته شدن خون در سر
علائم عبارت‌اند از:
    فلج ناگهانی، معمولاً در یک طرف بدن
    کمبود قدرت در پاها و بازوها
    احساس بی‌حسی یک‌طرفه
    اختلالات بینایی
    اختلال تعادل
    سرگیجه
    اختلالات گفتاری مانند زمزمه کردن یا ازدست‌دادن زبان
    ازدست‌دادن هوشیاری
    سردرد شدید
    عدم ثبات در هنگام راه‌رفتن و ایستادن

انواع مختلف لخته خون در مغز کدامند؟
در جراحی مغز و اعصاب دسته بندی انواع مختلف لخته های خونی بر اساس موارد مختلفی امکان پذیر است. به گفته دکتر محسن القاسی دو روش اصلی تقسیم بندی انواع مختلف لخته های خونی در مغز وجود دارند. البته در تمامی روش های دسته بندی لخته خون در سر، ابتدا آنها را بر اساس محل ایجاد به دو دسته اصلی «با منشاء داخل مغز» و «با منشاء خارج از مغز» تقسیم می کنند.
در گام دوم دسته بندی لخته های خونی در دستگاه اعصاب مرکزی بر اساس اندازه و تحرک، آنها را به دو گروه اصلی تقسیم می نمایند که عبارتند از:
لخته خونی ترومبوزی:
به آن دسته از لخته های خونی ترومبوز گفته می شود که لخته هایی ثابت بوده و از محل تشکیل خود حرکت نمی نمایند. این لخته های خونی ترومبوزی در همان محلی که ایجاد شده اند، باقی می مانند و به طور معمول منجر به انسداد (ایسکمی) مسیر طبیعی جریان خونی می شوند.
لخته خونی آمبولیک:
اگر لخته های خونی ترومبوزی به هر دلیلی به قطعات کوچکتری شکسته/ خرد شوند و بعد از آن همراه با جریان خون در سر تا سر بدن به گردش در آیند، به آنها لخته های خونی آمبولیک یا آمبولی گفته می شود.
افزون بر این، نوع دوم دسته بندی لخته های خونی در مغز بر اساس محل کلی شکل گیری آنها بوده و عبارت است از:
لخته های خونی سرخرگی:
منظور از لخته های خونی سرخرگی آن دسته از لخته ها هستند که در سرخرگ های مغزی شکل گرفته و عمدتاً به سرعت منجر به بروز انواع سکته های مغزی می شوند.
لخته های خونی سیاهرگی:
لخته های خونی سیاهرگی در سیاهرگ های مغزی بیمار تشکیل می شوند و طبق بررسی های جراحی مغز و اعصاب، سرعت تشکیل آنها کم می باشد. به دلیل سرعت کند تشکیل لخته های سیاهرگی تا زمانی که آسیب مغزی وارد شده به بیمار زیاد نشود، ممکن است متوجه وجود آنها نگردد. لخته های خونی سیاهرگی شامل انواع و دسته های زیر می باشند:
لخته ترومبوزی سیاهرگی سطحی:
این لخته های ترومبوزی در سیاهرگ های سطحی درون مغز ایجاد می شوند. لخته های ترومبوزی سیاهرگی سطحی به طور معمول آمبولیک (خرد) نشده و با فشار جریان خون جابجا نمی شوند.
لخته ترومبوزی سیاهرگی عمیق:
لخته های تروموزی عمیق در یکی از سیاهرگ های اصلی و در عمق مغز و درون ساختارهای مغزی نزدیک به قاعده جمجمه شکل می گیرند.
لخته آمبولیک ریوی:
این نوع از لخته های آمبولیک (سیار) در سیاهرگ های پای بیماران شکل گرفته و متاسفانه به طور در رگ های ریه (به دلیل باریک بودن و وسیعت زیاد شبکه عروقی ریه ها) گیر کرده و اغلب منجر به مرگ می شوند. گاهی از اواقت نیز بخش هایی از این الخته های آمبولیک ریوی به طور همزمان به مغز بیمار رسیده و منجر به بروز انواع سکته مغزی نیز می شوند.

دلایل لخته شدن خون در سر
طبق برسی های صورت گرفته همه گیری شناسی سازمان جهانی بهداشت، دلایل گوناگون و بعضاً متعارضی در ایجاد لخته خونی در مغز نقش دارند. به گفته دکتر محسن القاسی جراح مغز و اعصاب و ستون فقرات در تهران، بدون در نظر گرفتن محل و موقعیت منشاء ایجاد لخته های خونی مغزی، موارد زیر به عنوان مهم ترین علت های ایجاد انواع لخته های خونی درون رگی شناسایی شده اند و عبارتند از:
دوره های استراحت مطلق طولانی
مصرف دخانیات (سیگار، پیپ، قلیان، سیگار الکترونیک)
بستری بودن به مدت طولانی
مصرف انواع قرص های ضد بارداری
نشستن طولانی طی روز (سبک زندگی ساکن)
داشتن فشار خون بالا و کنترل نشده
چاقی / اضافه وزن/ فربهی
داشتن چربی و کلسترول خون بالا
بارداری
ابتلاء به انواع دیابت
داشتن سوابق خانوادگی لخته خونی مغزی
وقفه تنفسی خواب (آپنه خواب)
ابتلاء به انواع سرطان
ابتلاء به انواع بیماری های قلبی/عروقی
مصرف انواع مواد (سنتی و یا صنعتی)
ابتلا به کرونا (بیماری کووید-19)
داشتن سن بالای 65 سال
مسافرت های طولانی که ناچار به نشستن بیش از 4 ساعت باشید

درمان لخته خون در سر
چند سال پیش روش جدیدی برای حذف لخته‌های خون خطرناک از سر ایجاد شد. به آن ترومبکتومی مکانیکی می گویند. در عمل، این رگ بسته را در نه بیمار از هر ده بیمار باز می‌کند. به‌اصطلاح استنت‌ها لخته‌ها را در نوعی سبد می‌گیرند. به‌ طور کلی رایج‌ترین درمان‌های لخته خون در سر عبارت‌اند از:
درمان لیز
این روش درمانی مرسوم برای پاکسازی لخته خون در سر است. در اینجا یک دارو (فعال‌کننده پلاسمینوژن بافت نوترکیب) از طریق سیاهرگ مربوطه به جریان خون منتقل می‌شود. این دارو خون را رقیق می‌کند و در نتیجه لخته را حل می‌کند.
ترومبولیز موضعی و سیستمیک
نحوه استفاده از لیز درمانی به زمان بستگی دارد. ترومبولیز سیستمیک که در آن دارو از جریان خون عبور می‌کند، حداکثر تا چهار ساعت و نیم پس از شروع سکته مغزی امکان‌پذیر است. درمان موضعی که در آن پزشکان کاتتر را به سمت لخته خون فشار می‌دهند و ماده منعقدکننده را مستقیماً در آنجا وارد می‌کنند، تا شش ساعت پس از حمله امکان‌پذیر است.
پروفیلاکسی ثانویه
اگر مستعد لخته شدن خون هستید، پروفیلاکسی ثانویه می‌تواند به پیشگیری از آن کمک کند. اگر در معرض خطر بیشتری هستید، باید این درمان را برای یک‌عمر ادامه دهید. شناخته‌شده‌ترین دارو برای این امر آسپرین است.
عمل جراحی
فقط چند نفر برای لخته شدن خون در سر عمل می‌کنند. این عملیات پرزحمت و پرخطر است. کوچک‌ترین اشتباهات می‌تواند باعث آسیب‌های مغزی شود و بسته به محل لخته منجر به ناتوانی‌های مادام‌العمر، از ازدست‌دادن زبان تا مشکلات حرکتی، فلج، اختلال هوشیاری یا ازدست‌دادن توانایی‌های ذهنی شود. برای اینکه بتوانید اصلاً عمل کنید، لخته باید نزدیک عروق بزرگ‌تر باشد، در غیر این صورت جراحان نمی‌توانند به آن دسترسی پیدا کنند.

________________________________________________________

مقالات دیگر