ورم مغزی یا ادم مغزی چیست؟

ورم مغزی یا ادم مغزی چیست؟
ادم مغزی یا تورم مغزی، به معنی افزایش فشار در سر است که ممکن است سد خونی مغزی را مختل نماید. این عارضه در واقع واکنش بدن برای پاسخ دادن به ضربه، سکته یا عفونت است. از آنجایی که مغز در یک جمجمه سفت محصور شده است، افزایش فشار داخل جمجمه یا ICP می‌تواند از جریان خون غنی از اکسیژن به مغز جلوگیری کند، مانع خروج مایعات از مغز شود و حتی به سلول‌های مغز آسیب برساند یا آن‌ها از بین ببرد.
ادم مغزی همه گروه‌های سنی، جنسیت‌ها و گروه‌های قومی را درگیر می‌کند.

علت ایجاد ورم مغزی چیست؟
فشار داخل جمجمه‌ای مرتبط با ادم مغزی می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد، از جمله:
   آسیب مغزی تروماتیک (TBI): ضربه به سر یا ضربه مغزی در اثر افتادن، تصادف با اتومبیل، ورزش، خشونت خانگی، جراحات جنگی یا جراحی می‌تواند منجر به خونریزی، کبودی یا تورم مغز شود. در واقع ترک‌خوردگی جمجمه می‌تواند رگ‌های خونی مغز را پاره کند و باعث تورم شود. طبق آمار، ورم مغز بعد از عمل و ورم مغز بر اثر تصادف از شایع‌ترین دلایل آسیب مغزی تروماتیک هستند.
    عفونت: انواع مختلفی از عفونت‌ها مانند آنسفالیت و مننژیت می‌توانند منجر به ادم مغزی شوند. آنسفالیت نوعی التهاب مغز است که معمولا در اثر عفونت ویروسی ایجاد می‌شود. می‌تواند منجر به سردرد، تب، از دست دادن هوشیاری، تشنج و علائم دیگر شود. مننژیت همان عفونت لایه مننژ است که مغز و نخاع را احاطه کرده است. این مشکل ممکن است در اثر عفونت‌های ویروسی، باکتریایی، انگلی یا قارچی بروز کند و باعث ورم مغزی در بزرگسالان یا حتی ورم بطن مغز جنین شود.
    تومور: منظور از تومور مغزی، رشد غیرطبیعی سلول‌ها در داخل مغز یا جمجمه است. این عارضه می‌تواند بافت مغز را فشرده یا جابه‌جا کند و جریان مایع مغزی نخاعی را مسدود کند که می‌تواند فشار را افزایش داده و باعث ادم مغزی شود.
    آبسه: آبسه ساب‌دورال معمولا پس از ابتلا به بیماری دیگری مانند مننژیت یا عفونت سینوسی، در بخش ساب‌دورال مغز به‌صورت یک توده پر از چرک بروز می‌کند. این عفونت می‌تواند به سرعت گسترش یابد و باعث تورم و مسدود شدن مایعات دیگر در مغز شود. در نتیجه، در این شرایط همیشه خطر بروز ادم مغزی بیماران را تهدید می‌کند.
    سکته مغزی: حدود ۸۰ درصد از سکته‌های مغزی، سکته‌های ایسکمیک هستند که در اثر انسداد شریان‌های مغز ایجاد می‌شوند. این مساله به‌نوبه خود مانع از رسیدن خون اکسیژن‌دار به سلول‌های مغز می‌شود و زمینه بروز تورم مغزی را فراهم می‌کند. امروزه شیوع ورم مغز بر اثر سکته یا ورم مغز بعد از سکته بسیار زیاد شده است.
    خونریزی مغزی: منظور از خونریزی داخل جمجمه‌ای، خونریزی در داخل یا اطراف مغز است و منظور از سکته مغزی هموراژیک، مرگ سلول‌های مغز در نتیجه پارگی رگ‌های خونی در مغز است. هر دوی این شرایط می‌توانند باعث ادم مغزی شوند.
    کوهنوردی و حرکت در ارتفاعات بالا: شما ممکن است حدود دو روز پس از صعود به ارتفاعات بالای ۴۰۰۰ متر به ادم مغزی در ارتفاع بالا (HACE) مبتلا شوید. این نوع تورم مغزی معمولا همراه با بیماری حاد کوهستان، آتاکسی (از دست دادن کنترل حرکات بدن)، خستگی و تغییر وضعیت روانی رخ می‌دهد. در صورت عدم درمان می‌تواند در عرض ۲۴ ساعت به کما یا مرگ بیمار تبدیل شود. پس ورم مغزی و کما در اثر ادم مغزی در کوهنوردی را دست کم نگیرید.
از دیگر دلایل موثر در بروز ورم مغز و کما می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
    مصرف بیش‌ازحد الکل (ورم مغز آدم الکلی) و مواد مخدر
    مسمومیت با گاز مونوکسید کربن
    گازگرفتگی یا نیش حیوانات سمی، خزندگان و برخی از حیوانات دریایی

علائم ورم مغزی چگونه است؟
علائم ادم مغزی بسته به علت آن بسیار متفاوت است و می‌تواند وضعیت بسیار دردناکی باشد. سن بیمار، اندازه مغز و محل ادم نیز می‌تواند بر شدت علائم تأثیر بگذارد. طبق تجربه پزشکان، ادم مغزی نتیجه یک بیماری زمینه‌ای است. به‌همین‌دلیل، بیماران اغلب در اثر یک آسیب مغزی تروماتیک یا سکته مغزی، با این عارضه و طیف وسیعی از علائم عصبی مواجه می‌شوند.
اصولا تشخیص ادم مغزی برای پزشکان بدون انجام آزمایشات مناسب و ارزیابی کامل دشوار است. در واقع علائمی وجود دارند که پس از آسیب یا عفونت باید به آن‌ها توجه کرد و می‌توانند نشان‌دهنده تورم مغز باشد. برخی از نشانه‌های ادم مغزی عبارتند از:
    سردرد (شایع‌ترین علامت در هر زمانی است که مغز شروع به متورم شدن می‌کند.)
    سرگیجه
    حالت تهوع
    عدم هماهنگی و تعادل در اعضای بدن
    بی‌حسی
در موارد شدیدتر ادم مغزی، ممکن است علائم زیرا را تجربه کنید:
    تغییرات در خلق‌وخوی مانند افسردگی (ورم مغز آدم افسرده)، اضطراب یا پرخاشگری در نتیجه آسیب مغزی
    فراموشی و از دست دادن حافظه
    مشکل در صحبت کردن
    بی‌اختیاری ادرار و مدفوع
    تغییر در آگاهی و هوشیاری
    تشنج
    ضعف
    دوبینی به‌دلیل عدم توانایی در حرکت کامل یکی از چشمان در یک جهت خاص

ورم مغزی در کودکان
جالب است بدانید که کودکان نیز ممکن است در اثر آسیب یا عفونت مغز دچار ادم مغزی شوند. به عنوان مثال، عفونت توکسوپلاسموز که توسط یک انگل ایجاد می‌شود، اغلب جنین‌ها، نوزادان خردسال و کودکانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند را تحت تاثیر قرار می‌دهد و به‌وضوح باعث ادم مغزی می‌شود.
ازآنجایی‌که ساختار مغز کودکان حساس‌تر است، عدم درمان به‌موقع می‌تواند باعث کاهش هوشیاری و حتی مرگ نوزاد شود. از علائم ورم مغزی در نوزادان و کودکان می‌توان به بروز برآمدگی در نقاط نرم جمجمه نوزادان، حالت تهوع، ضعف، بی اختیاری ادرار و مدفوع، مشکل در صحبت کردن و تشنج اشاره کرد.

انواع ورم مغزی
بسته به علت اصلی، پنج نوع ادم مغزی وجود دارد که در ادامه به جزئیات هرکدام اشاره خواهیم کرد.
ادم مغزی سیتوتوکسیک
این نوع ادم مغزی ناشی از تجمع سدیم و آب در سلول‌های مغز است که منجر به نارسایی سلولی می‌شود. معمولا علل اصلی بروز آن آسیب مغزی، بیماری متابولیک، عفونت‌هایی مانند آنسفالیت یا مننژیت یا مصرف مواد شیمیایی مانند متانول یا اکستازی است.
ادم مغزی وازوژنیک
اگر سکته کرده‌اید، این احتمال وجود دارد که مغز شما به‌دلیل لخته شدن خون یا کمبود اکسیژن متورم شود. این مساله باعث اختلال در سد خونی مغزی می‌شود و اجازه می‌دهد مایع میان بافتی نشت کند و فشار در داخل مغز ایجاد شود. اگرچه این شکل از ادم مغزی بیشتر در افراد مبتلا به تومورهای مغزی دیده می‌شود، اما می‌تواند ناشی از نفوذ دی اکسید کربن بیش‌ازحد در خون، بیماری متابولیک، سمیت سرب و صعود به ارتفاعات بالا نیز باشد.
ادم مغزی بینابینی
علت اصلی این نوع تورم مغزی، هیدروسفالی انسدادی است که در اثر تجمع مایع مغزی نخاعی ناشی از گشاد شدن غیرطبیعی بطن‌ها بروز می‌کند و باعث افزایش فشار در مغز می‌شود. معمولا هیدروسفالی انسدادی ناشی از نقص ژنتیکی، اختلال رشد، مننژیت، تومور، آسیب مغزی تروماتیک یا خونریزی مغزی است.
ادم مغزی هیدرواستاتیک
ادم مغزی هیدرواستاتیک در اثر تجمع مایع در فضاهای کوچک و باریک بین بافت‌های مغز بروز می‌کند. در واقع انسداد وریدی مزمن یا نارسایی قلبی می‌تواند فشار هیدرواستاتیک مویرگی را افزایش دهد و باعث تورم مغزی شود.
ادم مغزی اسموتیک
آب می‌تواند از غشای نیمه‌ تراوا سلول‌ها عبور کند. این فرآیند اسمز نامیده می‌شود. گاهی اوقات ممکن است الکترولیت‌ها در داخل سلول تجمع پیدا کنند و به‌همین‌دلیل غلظت بالایی از آب به داخل سلول‌ها حرکت کند. این اسمولالیته نامتعادل معمولا ناشی از ترشح نامناسب هورمون ضدادراری یا ضربه مغزی است و منجر به فشار، تجمع مایع و تورم غیرطبیعی در مغز می‌شود.

عوارض ورم مغزی
عدم درمان به موقع بیماری ها از جمله ورم مغزی می تواند پیامدهای ناگواری را برای ما داشته باشد. در ادامه به برخی عوارض ورم مغزی اشاره شده است
    تاخیر در رشد
    فلج شدن
    به کما رفتن بیمار
    از دست دادن احساس در بدن
    اختلال در یادگیری
    تغییرات شخصیتی
    مرگ

نحوه تشخیص ورم مغزی
تشخیص ادم مغزی بدون آزمایشات مناسب برای پزشک دشوار است. تشخیص ورم مغزی به نشانه ها و علت بروز آن بستگی دارد. متخصص برای تشخیص این بیماری ممکن است از روش های زیر استفاده کند
    معاینه بدنی
    سی تی اسکن
    ام آر آی
    آزمایش خون

درمان ورم مغزی
تورم مغز می‌تواند به یک وضعیت تهدیدکننده زندگی تبدیل شود و باید فورا درمان شود. گزینه‌های درمانی معمولا با هدف بازگرداندن جریان خون و اکسیژن به مغز و در عین حال کاهش تورم انجام می‌شوند. البته توجه به علت زمینه‌ای برای جلوگیری از هرگونه آسیب بیشتر نیز اهمیت دارد. در ادامه به جزئیات انواع روش‌های درمانی رایج اشاره خواهیم کرد. معمولا درمان ارائه شده با توجه به شدت و نوع ادم مغزی متفاوت خواهد بود.
دارودرمانی
بسته به شدت بیماری و علت اصلی آن، پزشکان ممکن است دارویی را برای کمک به کاهش تورم و جلوگیری از لخته شدن خون تجویز کنند. دادن مایعات و دارو به‌صورت تزریق داخل وریدی، می‌تواند از افت بیش‌ازحد فشار خون جلوگیری کند.
این مساله کمک می‌کند تا پزشک مطمئن شود که اعضای بدن از جمله مغز، خون کافی دریافت می‌کند. با این حال، تجویز بیش‌ازحد مایعات می‌تواند تورم را بدتر کند. به‌همین‌دلیل، پزشکان سعی می‌کنند از مقادیر مناسبی از مایعات برای درمان فردی که دچار تورم مغزی است استفاده کنند.
اکسیژن‌درمانی هیپرباریک
تامین اکسیژن از طریق دستگاه تنفس کمک می‌کند تا پزشک مطمئن شود که خون اکسیژن کافی در خود دارد و نگران کاهش اکسیژن مغز نباشد.
هایپرونتیلاسیون
برخی از پزشکان ممکن است یک هیپرونتیلاسیون کنترل شده برای کمک به کاهش فشار داخل جمجمه‌ای انجام دهند. در واقع تهویه بیش‌ازحد باعث می‌شود که شما بیشتر از دم بازدم کنید و میزان دی اکسید کربن در جریان خون را کاهش دهید.
اسموتراپی
هنگامی‌که مغز شما متورم می‌شود، مایعات اضافی در میان سلول‌ها تجمع پیدا می‌کنند. اسموتراپی تکنیکی برای بیرون کشیدن این مایعات از مغز است. این کار با استفاده از عوامل اسمزی مانند مانیتول یا سالین پر نمک انجام می‌شود. اسموتراپی به بهبود گردش خون نیز کمک می‌کند و در کاهش تورم و فشار در جمجمه موثر است.
هیپوترمی
هیپوترمی یا کاهش دمای بدن باعث کاهش متابولیسم در مغز می‌شود و می‌تواند تورم را کاهش دهد. البته هنوز تحقیقات زیادی در این زمینه در حال انجام است.
ونتریکولوستومی
یک روش تهاجمی شامل تخلیه مایع از مغز است. در ونتریکولوستومی پزشک یک برش کوچک در جمجمه ایجاد و لوله‌ای را برای تخلیه وارد می‌کند. این مساله باعث کاهش فشار داخل جمجمه‌ای می‌شود.

آیا امکان پیشگیری از بروز ادم مغزی وجود دارد؟
معمولا نحوه پیشگیری از ادم مغزی شامل انجام اقداماتی برای محافظت از سر و مغز است. برخی از بهترین راهکارها در این زمینه عبارتند از:
    استفاده از از کلاه ایمنی در حین ورزش یا فعالیت‌های بدنی
    کنترل فشار خون و کلسترول برای جلوگیری از بروز بیماری قلبی و سکته
    استفاده از کمربند ایمنی هنگام مسافرت با وسیله نقلیه
    حرکت آرام رو به بالا هنگام کوهنوری برای جلوگیری از بروز ادم مغزی
    ترک سیگار برای کاهش خطر اکسیداتیو و التهابی بروز سکته مغزی
البته تغییر سبک زندگی و توجه به نکات زیر نیز در جهت پیشگیری، خالی از لطف نیست:
    اجتناب از سیگار کشیدن
    کاهش مصرف الکل و نوشیدنی‌های حاوی الکل
    حفط یک رنج وزنی سالم
    داشتن یک رژیم غذایی سالم، افزایش مصرف میوه و سبزیجات و کاهش مصرف شکر و نمک

چه زمان به پزشک مراجعه کنیم؟
ورم مغزی می تواند منجر به مرگ شود و در نتیجه اقدام سریع و رساندن بیمار در اسرع وقت به پزشک می تواند بسیار حائز اهمیت باشد. چنانچه فردی یکی از موارد زیر را دارا باشد می بایست سریعا به مراکز درمانی منتقل شود
    تغییر سطح هوشیاری و بی هوش شدن
    تغییر غیر عادی مردمک چشم
    عدم واکنش چشم ها به نور
    گیجی شدید و توهم
    عدم توانایی صحبت کردن و گفتار نامشخص
    تب بسیار بالا
    از دست دادن دید و تاری دید
    شل شدن و بی حسی اندام ها
    سردردهای بسیار شدید

________________________________________________________

مقالات دیگر