دیسک کمر ( Herniated Lumbar Disc) چیست؟
دیسک کمر ( Herniated Lumbar Disc) چیست؟
دیسک کمر ( Herniated Lumbar Disc) چیست؟
دیسک کمر عارضه‌ای است که در اثر ضربه یا فشار به عضلات کمر ایجاد می‌شود. انسان ۲۶ مهره در ستون فقرات خود دارد که ۴ تای آن در کمر قرار دارد و با استخوان خاجی و استخوان دنبالچه که زیر استخوان خاجی قرار دارد به پایان می‌رسد. این مهره‌ها به وسیله صفحات غضروفی به نام دیسک بین مهره‌ای از هم جدا می‌شوند. دیسک در مقابل فشار زیاد به کمر یا آسیب، نقش محافظتی دارد و درصورتی که ضربه یا آسیبی شدید به کمر وارد شود یا با بالارفتن سن، این صفحه‌ها جابجا شوند و یا بیرون بزنند فتق دیسک کمر اتفاق می‌افتد و با درد همراه است. به این حالت دیسک کمر گفته می‌شود که البته اصطلاح درست آن فتق دیسک کمر است. این عارضه ربطی به جنسیت فرد مبتلا ندارد و در هر دو جنس دیده می‌شود و درمان آن به شدت درد و آسیب واردشده بستگی دارد.
درجات مختلف دیسک کمر
بیرون‌زدگی دیسک کمر یک عارضه‌ی تدریجی است که بر اساس شدت بیرون‌زدگی به 4 مرحله تقسیم می‌شود:
تورم دیسک : در این حالت، هسته دیسک کمی متورم شده و با فشار به بافت همبند باعث بیرون‌زدگی دیسک خواهد شد، در این حالت ممکن است فرد هیچ علامتی نداشته یا دردهای خفیف داشته باشد که تنها در وضعیت‌های خاصی احساس شود.
بیرون‌زدگی دیسک: در این حالت میزان فشار و آسیب بیشتر است ، هسته دیسک پاره شده، و به نخاع فشار وارد می‌کند. بافت همبند همچنان سالم است. در این حالت ممکن است حتی هنگام نشستن ، تغییر وضعیت و خوابیدن نیز فرد احساس درد نماید.
پارگی دیسک: در این مرحله میزان فشار وارد شده بر ستون فقرات بسیار زیاد است و باعث پارگی بافت پیوندی صفحه دیسک می‌شود. در این حالت فرد دردهای شدیدی را احساس خواهد کرد.
جداشدن دیسک: این مرحله شدیدترین حالت بیرون‌زدگی دیسک کمر است که بخشی از هسته دیسک جداشده و وارد کانال نخاعی می‌شود. تکه جداشده به طور مداوم به نخاع فشار وارد می‌کند باعث ایجاد درد شدید می‌شود. در این مرحله درمان جراحی ضروری خواهد بود.
علت دیسک کمر
دیسک کمر به دلایل مختلف ایجاد می‌شود. در مواردی علت دیسک کمر فرسایش دیسک است و به بالا رفتن سن فرد مبتلا بستگی دارد و بعد از سی سالگی اتفاق می‌افتد. بالا رفتن سن سبب خشک شدن غضروف بین مهره‌ای می‌شود و هسته داخلی دیسک، بخش محیطی را پاره می‌کند و از آن بیرون می‌زند. وقتی این بیرون زدگی روی اعصاب نخاع فشار وارد کند باعث درد می‌شود. در مواردی هم دیسک کمر به دلیل آسیب دیدن دیسک در اثر ضربه یا فشار ایجاد می‌شود که لایه خارجی دیسک را دچار ترگ یا پارگی کند و این عارضه را ایجاد کند. گاهی نیز آسیب‌ها در مهره‌های کمر نیست و در مهره‌های پشتی اتفاق می‌ا‌فتند. علت دیسک کمر در جوانی معمولا آسیب است. مواردی که سبب این آسیب‌ها می‌شوند شامل موارد زیر است:
پرت شدن از بلندی و زمین خوردن
سوانح رانندگی
فشار سنگین به کمر با بلند کردن اجسام سنگین یا ضربه‌های ناگهانی هم می‌تواند دلیل پارگی کیست باشد.
این حالت در ورزشکاران و به دنبال آسیب های ورزشی نیز بروز می‌کند.
دیسک کمر چه علائمی دارد؟
علائم دیسک کمر به طور کلی به محل آسیب و شدت آن بستگی دارد. بعضی از افراد ممکن است هیچ نشانه‌ای از خود بروز ندهند. اما با پیشرفت این عارضه، کم کم علائم مختلفی بروز پیدا می‌کنند که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
درد در ناحیه پشت که در هنگام حرکت بدن، سرپا ایستادن به مدت طولانی، عطسه و سرفه تشدید می‌شود
انتشار درد در نواحی دیگر مثل دست‌ها و قفسه سینه
اسپاسم و گرفتگی عضلانی در ناحیه پشت
ضعف و خواب رفتن پا و انگشتان پا
کاهش توان حرکتی در پاها، زانوها و مچ
کاهش توان کنترل ادرار و مدفوع
دشواری در راه رفتن
درد سیاتیک
کاهش هماهنگی در هنگام حرکت
چه عواملی روی ابتلا به دیسک کمر تاثیر دارند؟
مهم‌ترین عواملی که روی ابتلا به دیسک کمر تاثیر می‌گذارند، عبارتند از:
سن: دیسک کمر ممکن است در سنین 30 تا 50 سالگی بروز کند اما با افزایش سن، به تدریج مهره‌ها تحلیل می‌روند و احتمال ابتلا به دیسک کمر افزایش می‌یابد. کسانی که سابقه خانوادگی برای ابتلا به دیسک کمر را دارند، بیشتر در معرض خطر هستند. به طور کلی، افرادی که در بازه سنی 60 سال به بالا هستند، بیشترین میزان خطر ابتلا به دیسک کمر را دارند .
شغل: افرادی که کارهای فیزیکی زیادی انجام می‌دهند، یا کسانی که ساعت‌های طولانی پشت میز می‌نشینند، بیشتر در معرض ابتلا به دیسک کمر هستند. برداشتن اجسام سنگین، کشیدن و هل دادن، خم شدن و انجام حرکات چرخشی به صورت مکرر هم می‌تواند شرایط را برای ایجاد دیسک کمر فراهم کند.
اضافه وزن: اضافه وزن و چاقی شدید، به ویژه در افراد مسن می‌تواند فشار مضاعفی را روی دیسک‌های کمر وارد کند. اضافه وزن به عنوان یک عامل موثر در ابتلا به دیسک کمر شناخته شده‌است.
جابه‌جایی اجسام سنگین: همه افراد در طول زندگی نیاز به جابه‌جا کردن وسایل سنگین دارند، اما جابه‌جایی غیر اصولی آن‌ها می‌تواند شرایط را برای ایجاد دیسک کمر فراهم کند. جابه‌جایی غیر اصولی یعنی اینکه به جای استفاده از ماهیچه‌های پا، سنگینی اجسام به ماهیچه‌های دست و کمر منتقل شود که چنین شرایطی می‌تواند آسیب جدی به ستون فقرات وارد کند.
رانندگی طولانی مدت: نشستن طولانی مدت و تکان‌های مکرر ماشین، باعث می‌شود فشار بیشتری به ستون فقرات وارد شود. همین موضوع باعث می‌شود که رانندگانی که هر روز مسافت‌های طولانی را رانندگی می‌کنند، بیشتر در معرض ابتلا به دیسک کمر باشند
عدم تحرک: کم‌تحرکی و ورزش نکردن، خطر ابتلا به دیسک کمر را افزایش می‌دهد. از طرفی کم تحرکی عاملی برای افزایش وزن است که خود یک فاکتور خطر مهم در ابتلا به دیسک کمر محسوب می‌شود.
ژنتیک: بعضی از افراد به صورت ژنتیکی بیشتر در معرض خطر ابتلا به دیسک کمر هستند. مطالعاتی که روی ژن‌های مرتبط با بیماری‌های ستون فقرات انجام شده‌است، نشان داده است که سابقه ژنتیکی می‌تواند در ابتلا به دیسک کمر نقش موثری داشته باشد .
سیگار: سیگار باعث کاهش اکسیژن‌رسانی به صفحات دیسک می‌شود و آن‌ها را نسبت به بیرون‌زدگی و آسیب، مستعدتر می‌کند. در مطالعاتی که انجام شده‌است، بیان شده که یک رابطه مستقیم بین سیگار کشیدن و ابتلا به دیسک کمر وجود دارد .
جنسیت: به طور کلی ابتلا به دیسک کمر در بین مردان نسبت به زنان کمتر است. مطالعات نشان داده‌است که درصد ابتلا به دیسک کمر در بین مردان 31.6% و در بین زنان 44.7% است . مطالعه‌ای که در سال 2016 روی خانم‌ها در دوران یائسگی انجام شده‌است، نشان می‌دهد که کمبود هورمون استروژن در این دوران، می‌تواند خطر ابتلا به دیسک کمر را در خانم‌ها افزایش دهد .
عوارض دیسک کمر
نخاع در زیر کمر به صورت ریشه‌های عصبی ادامه پیدا می‌کند که به آن دم‌اسبی (Cauda Equina) می‌گویند. در برخی مواقع، این احتمال وجود دارد که بیرون‌زدگی دیسک‌های کمر باعث فشار بیش از حد بر این ریشه‌های عصبی شوند. در چنین شرایطی، اگر تشخیص و درمان به موقع صورت نگیرد، فرد ضعف شدید پاها یا فلج دائمی را تجربه می‌کند. همچنین، عدم پیگیری و افزایش علائم دیسک کمر می‌تواند باعث اختلال در عملکرد مثانه و روده شود. برخی افراد به دلیل این عارضه در قسمت داخلی ران، پشت‌پاها و ناحیه اطراف راست‌روده دچار بی‌حسی می‌شوند که باید سریعا به متخصص ارتوپدی مراجعه کنند.
تشخیص دیسک کمر
تشخیص توسط پزشک و با معاینه فیزیکی و شرح حال بیمار به وجود فتق دیسکی پی می‌برد. در بررسی تاریخچه پزشکی بیمار سن بیمار، تعداد دفعات و طول مدت زمان درد در روز ، علائم همراه بادرد مثل بی‌حسی پاها ، داروهایی که بیمار مصرف می‌کند، ضربه‌های احتمالی از وی سوال می‌شود. البته دکتر دیسک کمر برای اطمینان از تشخیص و پی بردن به محل دقیق دیسک و اعصابی که تحت فشار است و شروع روند درمان از موارد زیر کمک می‌گیرد.
معاینه فیزیکی: پزشک از بیمار شرح حال می‌گیرد و حتی از تست حرکت کمک می‌گیرد. در این روش پزشک از بیمار می‌خواهد دراز بکشد و پایی را که درد دارد و پای مخالف را بلند می‌کند و وضعیت درد بیمار در کمر را بررسی می‌کند. همچنین با لمس نواحی دردناک با دست و زیاد شدن درد به هنگام فشار مهره‌های کمر نشانه ی حساس بودن دیسک است.
رادیو گرافی: این روش با اشعه ایکس تصویر مهره‌های استخوانی ستون فقرات را ثبت می‌کند و پزشک را از تغییرات آرتریتی، فضای کم بین مهره‌ها، خارهای استخوانی یا شکستگی یا مهره‌هایی که از جای خود خارج شده‌اند را مطلع می‌کند. البته این روش برای تشخیص دیسک کمر کافی نیست.
تصویربرداری میزونانس مغناطیسی(MRI): در این روش از میدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای ثبت تصاویر استفاده می‌شود. این نوع تصویربرداری با نشان دادن نحوه قرار گیری، ارتفاع، مقدار آِب و نمای کلی دیسک یک ارزیابی دقیق از اعصاب ستون فقرات در اختیار پزشک قرار می‌دهد. در این روش تصاویر بهتری از بافت نرم عضله، دیسک و اعصاب نشان داده می‌شود و در مواردی که ممکن است اشعه ایکس آسیب دیسک را نشان ندهد، انجام می‌شود.
میلوگرام: میلوگرافی یکی از انواع رادیوگرافی در این روش ماده حاجب پس از سی‌تی‌اسکن به روش اسپاینال داخل کانال نخاعی تزریق می‌شود. سپس تصویر ثبت می‌شود. به کمک میلوگرام بزرگی و محل دقیق فتق، تومور نخاعی و یا آبسه تشخیص داده می‌شود.
نوار عصب و عضله (EMG): در این روش فعالیت الکتریکی عضلات اندازه گیری می‌شود و مشخص می‌شود ریشه‌های عصبی در اثر بیرون زدگی دیسک تحت فشار قرار دارد. این روش با دو آزمون الکترومیوگرافی و هدایت عصبی انجام می‌شود.
سیتی اسکن: سیتی اسکن نوعی اشعه ایکس است که تصویری چند مقطعی از ستون فقرات را ثبت می‌کند. در سی تی اسکن در مقایسه با پرتونگاری معمولی تغییرات ساختاری با جزئیات بیشتری ثبت می‌شود. معمولا پزشکان سی‌تی‌اسکن وMRI را با هم برای تشخیص بهتر استفاده می‌کنند.
دیسکوگرافی: از روش های ارزیابی سلامت دیسک است و روشی است که با تزریق رنگ رایوگرافی به دیسک مشخص می‌کندکه یک دیسک درد آفرین است یا نه.
درمان دیسک کمر
برای درمان انواع دیسک کمر روش‌های مختلفی وجود دارد. درصورتی که در مراحل اولیه بیماری به پزشک مراجعه کنید و شدت درد نیز زیاد نباشد، معمولاااز روش‌های غیر از جراحی برای درمان استفاده می‌شود که این روش‌ها نیز انواع مختلف دارد. اولین و ساده‌ترین راه استراحت کردن است. نحوه استراحت کردن برای دیسک کمر، استراحت کوتاه مدت و با تشک مناسب و صحیح خوابیدن است. روش‌های دیگر شامل موارد زیر است:
داروی دیسک کمر
داروهای التهابی به دلیل اینکه عارضه در فاز التهابی و با فشار بر روی اعصاب موجب درد در ناحیه عصب می‌شود، اصلی‌ترین دارو برای تسکین دردهای دیسک کمر هستند. این داروها خاصیت مسکن برای دردها را دارند و معمولاَ از دوزهای بالا استفاده می‌شوند. نمونه این داروها دیکلوفناک ۱۰۰، ناپروکسن ۵۰۰ است. گروه دیگر داروها کورتون‌ها هستند که البته مصرف طولانی مدت آن‌ها عوارض زیادی دارد. مانند گاباپنتین، پرگابالین . همچنین استفاده از پمادهای موضعی مانند روماتکس و پماد لافاررو رهامین نیز برای کاهش درد دیسک کمر توصیه می‌شود.
ورزش و حرکات اصلاحی دیسک کمر
مکانیسم ورزش کردن و حرکات اصلاحی کاهش فشار بر عصب تحریک شده است. مجموعه‌ای از حرکات کششی و حرکات تقویتی درد و سایر علائم آزار دهنده آن را تسکین می‌دهند. در حرکات کششی با افزایش انعطاف پذیری دامنه‌ی حرکتی مفاصل و حرکات ماهیچه‌ها بهبود می‌یابد. حرکات تقویتی بر گروه‌های عضلانی بزرگ مثل میان تنه و کف لکن اعمال می‌شود وبا قوی کردن آن‌ها بدن را در مقابل درد کمر حمایت می‌کند. همچنین ورزش کردن می‌تواند فشار را بر روی دیسک کاهش دهد. دکتر ارتوپد کمر در این موارد ورزش‌های سبک هوازی مثل شنا،دوچرخه سواری و یوگا را پیشنهاد می‌کند.البته فرد مبتلا به دیسک کمر نباید خودسرانه ورزش‌ها را انجام دهد و با نظر درمان‌گر با توجه به سن فرد، وضعیت قلبی و ریوی، سطح قندخون باید انجام شوند. قطعا ورزشی که به فرد جوان مبتلا به دیسک کمر توصیه می‌شود متفاوت از فرد سالمند است.
فیزیوتراپی برای درمان دیسک کمر
دکتر فیزیوتراپ کمر با دادن تمرین‌هایی سعی در تسکین درد و بازآموزی بدن بیمار دارد. در این روش علاوه بر کاهش درد و التهاب، با بهبود خون‌رسانی و اکسیژن رسانی دیسک تغذیه می‌شود و دامنه‌ی حرکتی و اگرفتگی عضلانی کاهش می‌یابد. فیزیوتراپی کمر با روش‌های مختلفی که برای درمان دارد، می‌تواند بیمار راز انجام عمل جراحی بی‌نیاز کند. روش‌های درمانی در فیزیوتراپی شامل: تحریکات الکتریکی، لیزر تراپی، درمان‌های دستی و ماساژ، آب‌درمانی و غیره است.
جراحی برای درمان دیسک کمر
در دیسک کمر خفیف که علائم آن با درمان‌های قبلی که بیان شد، کنترل شود و تشدید نشود نیازی به جراحی نخواهد بود. با این‌حال در صورت افزایش شدت درد که نشان دهنده‌ی فشار براعصاب نخاع است یا پیشرفت نشانه‌ها از بی‌حسی به نقص در عملکرد مثانه و روده و بروز بی‌اختیاری، یا افزایش ضعف عضله، چاره‌ای به‌جز جراحی دیسک کمر باقی نمی‌ماند. البته قبل از جراحی باید درمورد خطرهای احتمالی و عوارض بعد از عمل حتما با پزشک معالج مشاوره کنید. اگر در این زمینه سوالی دارید می‌توانید با ویزیت آنلاین متخصص اورتپدی در پذیرش ۲۴ به صورت آنلاین یا پیامکی مشاوره کنید. قطعاَ این مشاوره به شما کمک می‌کند تا تصمیم بهتری بگیرید.
جراحی درمان قطعی این عارضه است و روش‌های مختلفی برای آن وجود دارد که شامل موارد زیر است:
دیسککتومی: این روش مبتنی بر برداشتن تمام دیسک آسیب دیده یا بخشی ازآن با هدف کاهش فشار بر عصب‌های نخاعی است .
لامینکتومی: در این روش هدف فراهم کردن فضای بیشتر برای عصب‌های ستون فقرات است تا از این طریق درد ازبین برود. به همین منظور جراح بخش‌هایی از مهره، به نام لامینا را برمی‌دارد و فضای بیشتر را ایجاد می‌کند.
فیوژن یا خشک کردن خلفی مهره های ستون فقرات: در این روش جراح برای کمک کردن به حرکات مهره‌ها و ستون فقرات، دیسک را برمی‌دارد و مهره‌ها را به هم جوش می‌دهد. این روش ستون فقرات را پایدار می‌کند و فشار را از روی روی عصب‌های نخاعی برمی‌دارد.
روش پیشگیری از دیسک کمر
با رعایت موارد زیر می‌توانید احتمال ابتلا به این عارضه را کاهش دهید:
حفظ تناسب اندام
پرهیز از رانندگی طولانی‌مدت
پوشیدن کفش با پاشنه استاندارد
اجتناب از نشستن و ایستادن طولانی‌مدت
خوابیدن به سمت پهلو به جای روی شکم
انجام تمرینات منظم ورزشی برای تقویت عضلات
عدم انجام حرکت‌های ناگهانی همچون خم شدن یا چرخش
خم کردن زانوها هنگام بلند کردن اجسام سنگین به جای کمر
محدود کردن مصرف نیکوتین به‌دلیل کاهش اکسیژن‌رسانی به دیسک‌ها
قرار دادن بدن در حالت درست هنگام راه رفتن، خوابیدن، ایستادن و نشستن
________________________________________________________
مقالات دیگر
