کیسه صفرا (Gallbladder) و بیماریهای آن

کیسه صفرا (Gallbladder) چیست؟
کیسه صفرا، یک کیسه توخالی است. البته درون آن خالی نیست. در این کیسه مایعی سبز رنگ و تلخی به نام صفرا وجود دارد. اجازه دهید کمی خودمانی‌تر این اندام را معرفی کنیم. شاید برای شما هم پیش آمده باشد که به هر دلیلی شدیدا ترسیده باشید. گاهی اوقات شدت ترس به‌حدی است که اصطلاحا می‌گوییم «زهره‌ام ترکید» یا «زهره‌ ترک شدم». این زهره همان کیسه صفرا است.
این کیسه به عنوان بخشی از سیستم گوارشی بدن به‌شمار می‌رود. برخی تصور می‌کنند، مایع صفرا توسط این عضو تولید می‌شود؛ اما باید بدانید این کیسه محلی برای نگهداری و ذخیره صفرای اضافی است. این مایع توسط کبد تولید و از طریق مجراهای صفراوی به سمت کیسه صفرا هدایت می‌شود. سیستم گوارش از این مایع برای هضم چربی‌ها استفاده می‌کند. این عضو بدن چیزی حدود ۱۰ سانتیمتر طول دارد.

عملکرد کیسه صفرا
وظیفه کبد ایجاد صفرا است، یک مایع که حاوی صفراکارتین، کلسترول، سلول‌های قرمز خون و نمک‌های معدنی است. کبد این مایع را به کیسه صفرا ارسال می‌کند تا در آنجا ذخیره گردد.
کار کیسه صفرا: وقتی غذا از معده به دوازده‌انگشتی می‌رسد، کیسه صفرا با کمک عضلات خود مایع صفرا را به آنجا ارسال می‌کند تا به هضم چربی‌ها و به شکستن چربی موجود در غذا درون روده کمک کند. مایع صفرا به صورتی که دارای ترکیباتی هستند که با چربی‌ها وقوع و انحلال راحت تر داشته باشند، کمک می‌کند چربی‌ها را بشکند و هضم کند. این فرآیند با حضور صفراکارتین در مایع صفرا انجام می‌شود.

بیماری های کیسه صفرا
التهاب کیسه صفرا
منظور از التهاب کیسه صفرا همان کوله سیستیت است که می‌توانند به صورت حاد یا مزمن بروز کند. درد ناگهانی و تیز در قسمت راست و فوقانی شکم که حالتی پایدار دارد از مهمترین علائم این بیماری یه‌شمار می‌رود. همچنین خوب است بدانید این درد به سمت شانه راست منتشر می‌شود.
کیسه صفرا چینی
در حالت عادی این کیسه دیواره‌های عضلانی قوی دارد. گاهی اوقات به دلیل مشکلاتی مانند رسوبات کلسیم، این دیواره سفت و سخت می‌شود. در این حالت زمینه برای بروز سرطان کیسه صفرا فراهم خواهد شد. سفت و سخت شدن دیواره عضلانی این اندام با عنوان کیسه صفرا چینی معرفی می‌شود.
آبسه کیسه صفرا
سنگ صفرا می‌تواند منجر به عفونت شود. عفونت معمولا به دلیل گرفتگی یکی از مجراها ایجاد می شود. باکتری‌هایی که در این مایع وجود دارند می توانند منجر به آبسه کیسه صفرا شوند. در واقع در این حالت در کیسه صفرا چرک وجود دارد. چرک چیزی نیست بجز ترکیبی از بافت‌‌های مرده، باکتری‌ها و گلبول‌های سفید خون. در این حالت بیمار درد شدید شکمی را تجربه خواهد کرد.
پولیپ کیسه صفرا
پولیپ کیسه صفرا به دلیل تجمع کلستورل ایجاد می‌شود. سوال مهمی که در مورد آنها وجود دارد این است که آیا آنها سرطانی هستند؟ خوشبختانه در بیشتر مواقع پولیپ‌ها بافت‌های بی‌خطری هستند و سرطانی نیستند. در این مورد سایز آنها دارای اهمیت است. هر چقدر این پولیپ‌ها از نظر سایز بزرگتر باشند به همان میزان ریسک سرطانی بودن آنها نیز بیشتر است.
سرطان کیسه صفرا
یک خبر خوب! بروز سرطان کیسه صفرا نادر است. اما علائم بیماری زمانی بروز می‌کنند که متاسفانه سرطان پیشرفت کرده است. تشخیص این بیماری کار آسانی نیست. این امر به دلیل موقعیت کیسه صفرا است که در پشت کبد خود را پنهان کرده است.
سنگ کیسه صفرا
سنگها منجر به ایجاد التهاب حاد کیسه صفرا می‌شوند. این سنگ‌ها بیشتر از کلسترولی ایجاد می‌شوند که در کیسه صفرا وجود دارند. برخی از آنها نیز از جنس کلسیم هستند. گاهی اوقات این سنگ‌ها وجود دارند اما هیچ مشکلی ایجاد نمی‌کنند و دفع می‌شوند. اما گاهی اوقات رشد کرده و باعث ایجاد التهاب و عفونت می‌شوند. درد در ناحیه شانه راست و تهوع از علائم سنگ کیسه صفرا است.
کیسه صفرا سوراخ شده
گاهی اوقات سنگ‌ها می‌توانند باعث ایجاد حفره در این کیسه شوند. در این حالت خطر انتشار عفونت به ناحیه شکمی وجود دارد.
رفلاکس صفرا
این بیماری زمانی بروز می‌کند که مایع گوارشی تولید شده توسط کبد به سمت اندام‌های گوارشی فوقانی یعنی معده و مری حرکت می‌کند. حالت تهوع، کاهش وزن بی‌دلیل، استفراغ صفرا (مایع زرد مایل به سبز)، درد در ناحیه فوقانی شکم از جمله علائم این بیماری است.
قولنج صفراوی
سنگ صفرا می‌تواند از قسمت بدنه به داخل گردن آن (مجرای کیستیک) حرکت کند و باعث انسداد آن شود. درد و تب شدید از نشانه‌های این بیماری است.
زردی
زمانی که سنگ منجر به انسداد مجاری صفراوی منتهی به روده می‌شود، ، مایع صفراوی بجای ورود به سیستم گوارش وارد جریان خون می‌شود. این امر منجر به زردی پوست و چشم بیمار خواهد شد. همچنین باید بدانید، ادرار نارنجی یا قهوه‌ای از دیگر علائم شایع این بیماری هستند.
پانکراتیت
انسداد مجراها در قسمت انتهایی پانکراس، منجر به پانکریت می‌شود. در این حالت آنزیم‌های پانکراس با تحریک این اندام به داخل حفره شکم نشت می‌کنند.
کلانژیت
انسداد مجاری صفراوی به دلیل سنگ و آلوده شدن صفرا منجر به التهاب مجاری صفراوی و کلانژیت می‌شود. درد، تب و لرز شدید و زردی از علائم ین بیماری است.

علائم بیماری های کیسه صفرا
عفونت کیسه صفرا چه علائمی دارد؟ علائم بالا بودن صفرا و علائم مربوط به مشکلات صفراوی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
   درد: رایج‌ترین علامت است. این درد معمولاً در بخش میانه تا بالای سمت راست شکم اتفاق می‌افتد و می‌تواند خفیف و متناوب یا کمی شدید و مکرر باشد. همچنین در برخی مواقع درد می‌تواند شروع به انتشار به سایر قسمت‌های بدن کند که شامل پشت و قفسه سینه است.
    ترشحات صفرایی: اگر کانالی که صفرا از کیسه به روده انتقال می‌یابد بسته شود، می‌تواند منجر به تجمع صفرا در کیسه و ترشحات صفرایی شود. این موضوع می‌تواند به علائمی مانند ترشحات صفرایی رنگارنگ در مدفوع یا ادرار، رنگ زرد پوست و چشم‌ها (یرقان) و خارش پوست منجر شود.
    حالت تهوع یا استفراغ: حالت تهوع و استفراغ شایع‌ترین علائم در همه انواع بیماری کیسه صفرا هستند؛ با این‌حال تنها بیماری کیسه صفرای مزمن ممکن است که سبب ایجاد مشکلات گوارشی همچون رفلاکس اسید و گاز شود.
   تب یا لرز: لرز یا تب غیر قابل توجیه ممکن است نشان‌دهنده این باشد که شما عفونت دارید. اگر شما عفونت دارید، نیازمند درمان هستید پیش از آنکه وخیم‌تر شده و خطرناک شود. عفونت ممکن است چنانچه به سایر بخش‌های بدن پخش شود، خطر مرگ داشته باشد.
    اسهال مزمن: کارکرد بیش از ۴ بار در روز روده برای حداقل سه ماه، ممکن است نشان‌دهنده بیماری کیسه صفرا مزمن باشد.
   یرقان یا زردی: یکی دیگر از علائم بلوک یا سنگ مجرای صفراوی، زردی یا پوست زرد رنگ است.پوست به رنگ زرد یا یرقان، ممکن است نشان‌دهنده گرفتگی یا علت سنگ کیسه صفرا در مجرای صفراوی باشد. مجرای صفراوی کانالی است که از کیسه به روده باریک وارد می‌شود.
    ادرار یا مدفوع غیرمعمول: مدفوع به رنگ روشن‌تر و ادرار تیره، نشانه‌های احتمالی از گرفتگی مجرای صفراوی هستند.
علائم کیسه صفرا در زنان هم تفاوت چندانی با علائم کیسه صفرا در مردان و سایر افراد ندارد و علائم مرتبط با مشکلات صفراوی در زنان ممکن است شامل درد شکمی در ناحیه بالای شکم، در قسمت راست زیر آرنج و نزدیک به پهلوها، ترشحات صفرایی رنگارنگ در مدفوع یا ادرار، رنگ پوست و چشم‌ها به رنگ زرد (یرقان) و... باشد.

روش های تشخیص بیماری های کیسه صفرا
برای بررسی وضعیت این اندام از آزمایشات خون و تصویربرداری استفاده می‌شود:
آزمایش آنزیم‌های کبدی
سطح آنزیم‌های کبدی در حالت معمول کم است. زمانی که این عضو دچار التهاب شود، سطح این آنزیم‌‌ها بالا می‌رود. از مهمترین تست‌های آنزیم کبدی می‌توان به آزمایش خون آلانین ترانس آمیناز ALT، ترانس آمیناز آسپارتات AST، آلکالین فسفاتاز (ALP )، آلبومین،‌گاما گلوتامیل ترانسفراز (GGT)، زمان پروترومبین (PT) اشاره کرد.
آزمایش بیلی روبین
اگر مجرای صفراوی دچار انسداد شود، سطح بیلی‌روبین خون افزایش پیدا می‌کند. برای انجام تست بیلی‌روبین به یک نمونه خون نیاز است.
آزمایش CBC یا شمارش کامل خون
در این تست همه سلول‌های خونی شمارش می‌شوند. در صورت بروز کوله سیستیت حاد (التهاب کیسه صفرا) سطح گلبول‌های سفید خون افزایش پیدا می کنند.
سونوگرافی
با استفاده از این تست تصویربرداری وجود سنگ کیسه صفرا یا علائم التهاب تشخیص داده می‌شود.
اسکن CT
این آزمایش به پزشکان کمک می‌کند تا تصویر دقیقی از کیسه صفرا را داشته باشند. در طی آن از اشعه ایکس استفاده می‌شود.
آزمایش تصویربرداری MRI
در این روش از نیروی مغناطیسی برای ثبت تصاویر بسیار دقیق از اندام‌های داخلی استفاده می‌شود. در صورتیکه بیمار دردهای شکمی مبهم و غیر قابل توضیحی داشته باشد،‌از این شیوه تصویربرداری استفاده می‌شود.
کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد اندوسکوپیک (ERCP)
در این تست، لوله‌ای که مجهز به دوربین است به داخل گلو، پایین مری، معده و در نهایت به روده کوچک وارد می‌شود، با تزریق یک ماده رنگی به مجاری کیسه صفرا، کبد و لوزالمعده و اشعه ایکس اندام‌ها به طور کاملا واضح قابل مشاهده هستند.
اسکن اسید ایمینودی استیک کبدی صفراوی (HIDA) با کوله سیستوکینین (CCK)
در این آزمایش کوله سیستوکینین برای تحریک کیسه صفرا تجویز می‌شود. به منظور بررسی انقباض کیسه صفرا قبل و بعد از آزمایش از کیسه صفرا عکس گرفته می‌شود.

روش های درمان بیماری های صفرا
شیوه درمان بیماری های این اندام با توجه به نوع بیماری و وضعیت سلامتی عمومی بیمار، توسط پزشک معالج تعیین می‌شود. شیوه‌های درمانی می‌تواند یکی از موارد زیر باشد:
داروها / آنتی بیوتیک ها
در صورت بروز عفونت ممکن است پزشک مصرف آنتی بیوتیک را تجویز کند. برخی داروها نیز با هدف افزایش جریان صفرا از کبد توصیه می‌شوند.
هپاتو پورتوانتروستومی
در این روش با استفاده از جراحی، صفرا از کبد تخلیه می‌شود.
کوله سیستکتومی
کوله سیستکتومی نوعی جراحی است که به صورت لاپاراسکوپی سنتی و یا کوله سیستکتومی باز انجام می‌شود. با استفاده از این روش، عضو از بدن خارج می‌شود. فرق لاپاراسکوپی سنتی و یا کوله سیستکتومی باز در تعداد برش‌هایی است که در ناحیه شکمی ایجاد می‌شود. معمولا در لاپاراسکوپی سنتی از چندین برش استفاده می شود، این در حالی است که در کوله سیستکتومی تنها یک برش در ناحیه ناف وجود دارد. پس از آن متخصص ابزارهای پزشکی مجهز به دوربین را وارد بدن خواهد کرد. برای اینکه جراح دید بهتری داشته باشد گاز دی اکسید کربن نیز تزریق می‌شود. این نوع جراحی به یک تا دو ساعت زمان نیاز دارد.
داروی گیاهی برای صفرا
در طب سنتی برای درمان سنگ کیسه صفرا (زَهره) به گیاهان زیر اشاره شده است. دقت داشته باشید برای مصرف آنها لازم است با پزشک متخصص مشورت کنید:
    بابونه
    زردچوبه
    پنیرک
    گل همیشه بهار
    بومادران
    ترب
    گزنه
    گل قاصدک
    زرشک
    تمر هندی
    کاسنی
    گل محمدی
    رزماری (اکلیل کوهی)
    کنگر فرنگی (آرتیشو)
    زبان گنجشک
    جعفری
    کرفس قمری
    زیتون
    سنبل الطیب
    سبوس برنج
    سیر
    خرفه
    شاهتره
    نعناع (نعناع فلفلی)

بعد از عمل کیسه صفرا چه اتفاقی می افتد؟
بعد از عمل کیسه صفرا، که به عمل جراحی چرخش معده (Cholecystectomy) معروف است، کیسه صفرا از بین می‌رود و صفرا مستقیماً به روده کوچک راه پیدا می‌کند. بدون کیسه صفرا، صفرا به صورت مستقیم از کبد تولید می‌شود و در روده جذب می‌شود.
پس از عمل کیسه صفرا، پزشک معالج در مورد مراقبت‌های بعد از جراحی، تغییرات در رژیم غذایی و هر نکته خاصی که باید رعایت کنید، اطلاعاتی به شما خواهد داد. در هر صورت، عملکرد بدن به دونفر متفاوت است و ممکن است تجربه شما در برخی موارد متفاوت باشد.

آیا نداشتن کیسه صفرا خطرناک است؟
نداشتن کیسه صفرا خطرناک نیست و معمولاً برای بدن اثرات جدی ندارد. حذف کیسه صفرا ممکن است در فرآیند هضم و جذب غذاها تأثیری نداشته باشد، اما ممکن است در برخی موارد موجب تغییرات کوچکی در عملکرد گوارشی شود.
در برخی افراد، بدون وجود کیسه صفرا، ممکن است مشکلات کوچکی مانند اسهال یا اختلال در جذب چربی رخ دهد. این موارد برای اکثر افراد دردسرساز نیستند و با تغییرات کوچک در رژیم غذایی قابل مدیریت هستند.

راهکارهای سلامت صفرا
برای کاهش ریسک ابتلا به بیماری‌های کیسه صفرا (زَهره) به نکات زیر دقت کنید:
ورزش کنید
ورزش منظم سطح کلسترول را کاهش می‌دهد. این امر مانع از تشکیل سنگ می‌شود. اگر می‌پرسید به چه میزان ورزش نیاز دارید؟ باید گفت در طی هفته لازم است ۱۵۰ دقیقه فعالیت بدنی مفید داشته باشید. نوع ورزش را با توجه به سلامت عمومی خود انتخاب کنید. برخی ورزش‌ها باعث ایجاد فشار بر روی شکم می‌شوند. این موضوع می‌تواند وضعیت شما را بدتر کند. قبل از انجام فعالیت بدنی، بهتر است با پزشک خود در این زمینه مشورت داشته باشید.
به فکر تغییر رژیم غذایی خود باشید
مصرف غذاهای سرشار از قند و چربی‌های اشباع شده می‌تواند ریسک ابتلا به بیماری‌های این اندام را افزایش دهد. در مقابل مصرف فیبر بیشتر و چربی کمتر سلامت این اندام را در پی خواهد داشت. بهتر است جایی برای مواد غذایی زیر در رژیم خود داشته باشید:
    سبزی های تیره و برگ دار
    آجیل و خشکبار
    برنج قهوه ای
    غلات کامل
    ماهی
    روغن زیتون
    لوبیا
    میوه های خانواده مرکبات
    لبنیات کم چرب
کمپرس گرم
گرما می‌تواند درد را تسکین دهد. کمپرس گرم می‌تواند فشار ناشی از تجمع صفرا و اسپاسم را کاهش دهد. می‌توانید از کمپرس گرم را به دفعات در بازه‌های زمانی ۱۰ تا ۱۵ دقیقه استفاده نمایید. حواستان باشد سطح داغ را مستقیماً روی پوست قرار ندهید، در آن صورت مجبور هستید درد سوختگی را نیز تحمل کنید.
چای نعناع بنوشید
نعناع دارای ماده‌ای است به نام منتول. این ترکیب می‌تواند درد را کاهش دهد. علاوه‌بر آن مصرف دو قاشق غذاخوری سرکه سیب خام نیز می‌تواند برای کاهش درد مفید باشد. برای این منظر حتما سرکه سیب را با مقداری آب گرم ترکیب کنید. مصرف مستقیم سرکه سیب می تواند معده را تحریک کند و به سلامت دندان‌ها آسیب وارد نماید.در طی روز به اندازه کافی آب بنوشید. زمانی که بدن با کم آبی مواجه می‌شود، صفرا غلیظ‌تر شده و کندتر حرکت می‌کند.

________________________________________________________

مقالات دیگر