صرع چیست؟ انواع و درمان

بیماری صرع یا epilepsy چیست؟
بیماری صرع یا epilepsyچهارمین بیماری شایع و مزمن در جهان می باشد. این بیماری در طبقه بندی بیماری های مغز و اعصاب قرار می گیرد. در کشور ایران حدود یک درصد از جمعیت به این بیماری مبتلا می باشند.
بیماری صرع اختلالی در سیستم عصبی مرکزی است که در آن مغز فعالیت غیرطبیعی دارد و باعث تشنج یا دوره‌هایی از رفتارهای غیرطبیعی، حس‌های غیرطبیعی و گاهی از‌دست‌دادن هوشیاری می‌شود. افرادی که مبتلا به صرع هستند، به علت افزایش فعالیت الکتریکی مغز که منجر به اختلال در سیستم پیام‌رسانی میان سلول‌های مغزی می‌شود، تشنج‌های مکرر را تجربه می‌کنند.
با اینکه علائم تشنج ممکن است هر قسمتی از بدن را درگیر کند، اختلالات الکتریکی مربوط به همه‌ی آنها در مغز اتفاق‌می‌افتد. محل اختلالات الکتریکی، نحوه‌ی گسترش آن، مقداری از مغز که تحت تاثیر قرار می‌گیرد و مدت زمانی که طول می‌کشد، در تعریف نوع تشنج و تاثیر آن بر فرد نقش مهمی دارند.

تفاوت صرع و تشنج
باید بدانیم که صرع و تشنج دو مفهوم متفاوت هستند.
تشنج یعنی همان حمله‌ای که به فرد دست می‌دهد و صرع نام کلی بیماری است که تشنج می‌تواند یکی از علائم یا گاهی تنها علامت آن باشد. باید بدانیم هر کسی دچار تشنج می‌شود لزوماً صرع ندارد و بهتر است برای تشخیص درست بیماری، به پزشک متخصص مغز و اعصاب مراجعه کند.

انواع صرع
پزشکان با توجه به نحوه شروع فعالیت غیر طبیعی مغز، صرع و تشنج ها را به چند نوع تقسیم بندی می کنند. در ادامه به بررسی تشنج و حمله های صرعی مختلف می پردازیم:
    تشنج کانونی یا صرع پارشیال:در صورتی که تشنج به دلیل فعالیت غیر طبیعی یکی از ناحیه های مغز باشد تشنج کانونی، صرع پارشیال یا تشنج جزئی رخ می دهد. در صرع پارشیال تمام نقاط مغز درگیر نیست و فقط ناحیه خاصی از مغز باعث بروز علائم صرع می گردد. صرع پارشیال به دو گروه تقسیم می گردد:
    صرع پارشیال با نقص در هوشیاری: در این نوع تشنج فرد آگاهی و هوشیاری خود را از دست می دهد و ممکن است که برای مدت زمانی به یک نقطه خیره شود و پاسخ درستی به صدای اطرافیان خود ندهد. در این نوع تشنج ممکن است بیمار حرکاتی نظیر مالیدن دست ها به هم، راه رفتن حول یک دایره، جویدن و بلعیدن را انجام دهد.
    صرع پارشیال بدون از دست دادن هوشیاری:در این نوع تشنج میزان هوشیاری بیمار کاهش پیدا نمی کند حتی ممکن است بیمار کاملا بیدار و هوشیار باشد. حتی ممکن است بعد از تشنج، قادر به یادآوری وقایعی که هنگام تشنج اتفاق افتاد باشد. در طول تشنج کانونی بدون از دست دادن هوشیاری، فرد توانایی پاسخگویی به اطرافیان را ندارد. به طور کلی تشنج های کنونی بدون از دست دادن هوشیاری بسیار مختصر هستند و کمتر از دو دقیقه به طول می‌انجامد.
    صرع خفیف‌:مدت زمان صرع خفیف یا تشنج های خفیف کوتاه تر از تشنج های شدید است و کمتر از ۱۵ ثانیه به طول می انجامد. تشنج خفیف معمولاً در کودکان رخ می دهد و برای مدتی کوتاه باعث شود که فرآیندهای مغزی فرد متوقف شود.در صرع خفیف فرد روی زمین نمی افتد و بدنش دچار لرزش نمی شود. در نوع خفیف ممکن است فرد مبتلا برای مدتی به یک نقطه خیر شود یا اندام های فرد مبتلا دچار اختلالات حرکتی شود. مثلا فرد لب خود را بگزد یا پلک فرد دچار پرش شود.
    تشنج های منتشر یا صرع بزرگ:تشنج های منتشر که با نام صرع بزرگ نیز شناخته می شوند، تمام نقاط مغز را درگیر می کنند. تشنج های منتشر به شش نوع مختلف تقسیم می شوند که در ادامه به بررسی هر یک از آن ها می پردازیم:
     تشنج های خاموش:این تشنج معمولاً در کودکان اتفاق می افتد از مشخصات این تشنج می توان به خیره شدن به یک نقطه انجام دادن حرکاتی مانند ملچ مولوچ کردن یا چشمک زدن اشاره نمود. گاهی ممکن است تشنج خاموش منجر به  از بین رفتن هوشیاری در فرد شود.
   تشنج‌ های آتونیک:در این نوع تشنج کنترل ماهیچه ها از دست می رود و ممکن است فرد به صورت ناگهانی روی زمین بیفتد.
    تشنج های تونیک:تشنج های تونیک با سفت شدن ماهیچه های پشت بازوها و پاها همراه هستند. سفت شدن ماهیچه ها باعث می شود که فرد زمین بخورد و بدن وی دچار لرزش شود.
    تشنج های کلونیک:تشنج‌های کلونیک معمولاً بازو گردن و صورت را درگیر میکند این نوع تشنج ها معمولاً باعث ایجاد حرکات ناگهانی ماهیچه ای می شوند.
    تشنج‌های میوکلونیک: صرع میوکلونیک یا تشنج میوکلونیک باعث می شود ماهیچه ها به صورت ناگهانی و ناخواسته منقبض شوند معمولا این نوع تشنج در کودکان و نوجوانان شایع تر است. در این نوع تشنج در هر دو طرف بدن بازوها و پاها به صورت ناگهانی و تکراری به حرکت در می آیند.
     تشنج های تونیک کلونیک: تشنج تونیک کلونیک از پرالتهاب ترین تشنج‌های صرعی هستند این نوع تشنج ها باعث می شوند که فرد به صورت ناگهانی هوشیاری خود را از دست دهد. لرزیدن و سفت شدن بدن و در برخی از موارد از دست دادن کنترل ادرار یا گاز گرفتن زبان از مشخصه های این نوع تشنج هستند.

علت صرع
در شرایطی که عامل ایجاد تشنج تشخیص داده شود، مانند موارد زیر، دیگر از واژه صرع استفاده نمی‌کنیم. اما اگر علت خاصی برای بروز تشنج‌ها مشخص نشود، بیماری صرع تشخیص داده خواهد شد.
    تومورهای مغزی
    عفونت‌های مغزی نخاعی
    تب بالا
    کمبود شدید کلسیم
    کاهش شدید قند خون
    کمبود ویتامین B6
    سکته مغزی
    ضربه به سر

آیا بیماری صرع قابل درمان است؟
معمولا درمان با داروها شروع می‌شود، اگر دارودرمانی موثر نبود، درمان‌های دیگری نظیر جراحی پیشنهاد می‌شوند. این بیماری درمان نمی‌شود اما تحت کنترل قرار می‌گیرد.
داروهای بیماری صرع، داروهای ضد صرع
اغلب افرادی که دچار صرع هستند با مصرف یک داروی ضدتشنج، دیگر تشنج را تجربه نمی‌کنند. اما عده‌ای دیگر ممکن است تعداد دفعات و شدت تشنج‌هایشان با مصرف ترکیبی از داروها کاهش پیدا کند. ضمنا پزشک دارو را براساس بیماری، تعداد تشنج‌ها، سن بیمار و سایر فاکتورها انتخاب می‌کند. همچنین لازم است پزشک در مورد سایر داروهای مصرفی اطلاع داشته‌باشد، تا تداخلات دارویی را برای تجویز داروی مناسب در نظر بگیرد.
جراحی
درمورد صرعی که نسبت به درمان دارویی مقاوم است اگر در آزمایشات مشخص شود ناحیه مبدا صرع کوچک و مشخص است و همچنین با اعمال حیاتی مانند صحبت‌کردن، عملکرد حرکتی، دیدن یا شنیدن تداخل ندارد، پزشک جراحی را پیشنهاد می‌کند. اغلب افراد بعد از جراحی موفق نیز به مصرف دارو برای کنترل صرع نیاز دارند اما تعداد و مقادیر داروی مصرفی آنها کاهش می‌یابد. در موارد کمی ممکن است جراحی عوارضی نظیر تغییر در توانایی فکر‌کردن و شناخت بیمار داشته‌باشد.
تحریک عصب واگ
پزشک ابزار تحریک‌کننده‌ی عصب واگ را زیر پوست قفسه‌ی سینه جاسازی می‌کند این وسیله که به اعصاب واگ در گردن متصل است و با باتری کار می‌کند و از طریق ارسال امواج الکتریکی به عصب واگ تحریکات خود را به مغز منتقل می‌کند. مکانیسم عملکردی دقیق این دستگاه مشخص نیست اما ۲۰ تا ۴۰ درصد تشنج‌ها را کاهش داده‌است. اغلب افراد همچنان به مصرف داروهای خود نیاز دارند و برخی از آنها مقادیر کمتری را در کنار استفاده از دستگاه مصرف می‌کنند. ممکن است برخی از بیماران دچار عوارض این دستگاه یعنی درد در گلو، بم شدن صدا، تنگی نفس یا سرفه شوند.
رژیم کتوژنیک
برخی از کودکانی که دچار صرع بودند با رعایت دقیق رژیم غذایی که چربی بالا و کربوهیدرات کمی داشت، موفق به کاهش تعداد تشنج‌های خود شدند. در رژیم غذایی کتوژنیک، بدن به جای استفاده از کربوهیدرات به عنوان سوخت از چربی‌ها استفاده می‌کند. در صورت تمایل برای استفاده از این رژیم غذایی با پزشک مشورت کنید زیرا مهم است که در مصرف این رژیم غذایی کودک دچار سوتغذیه نشود. عوارض این روش می‌تواند کم آبی، یبوست، کاهش سرعت رشد به دلیل فقدان مواد غذایی لازم و تولید اوریک‌اسید در خون که می‌تواند باعث سنگ کلیه شود، باشد. این عوارض در صورتیکه رژیم غذایی مناسب طراحی‌شده و تحت نظر متخصص باشد ناشایع هستند.
تحریک عمقی مغز
در تحریک عمقی مغز جراح الکترودهایی درون بخش‌های مشخصی از مغز، معمولا تالاموس، قرار می‌دهد. الکترودها به یک ژنراتور که در قفسه سینه یا جمجمه قرار دارد متصل است و امواج الکتریکی را برای کاهش تشنج‌ها ارسال می‌کند.

آیا صرع یک بیماری ارثی است؟
در خانواده‌ای که صرع در یکی از فرزندان تشخیص داده می‌شود، احتمال وجود صرع در فرزندان دیگر در مقایسه با خانواده‌ای که به این بیماری مبتلا نیستند، کمی بیشتر است.
از طرف دیگر، اگر مادر یا پدر کودک صرع داشته باشند، احتمال ابتلا فرزند به بیماری کمی بیشتر می‌شود.
در نتیجه، ابتلای پدر یا مادر به صرع، دلیل منطقی و علمی برای بچه‌‌دار نشدن نیست.

آیا بیماری صرع خطرناک است؟
این بیماری یکی از بیماری‌های خطرناک است اگر تحت کنترل قرار نگیرد. صرعی که تحت کنترل باشد چندان خطری ایجاد نمی‌کند. یکی از خطرات جدی بیماری صرع تشنج‌های گاه و بی‌گاه در آن هستند. همچنین ممکن است که عوارضی بر روی مغز باقی بماند که درمان آنها ممکن نباشد.

کمک های اولیه برای حملات صرع
کمک های اولیه برای حملات شامل ایمن نگه داشتن فرد تا زمان قطع حمله و/یا تماس با اورژانس است. برای حمله‌ی بیش از ۵ دقیقه، در صورت تکرار آن یا اگر بیمار تشنجی باردار، مصدوم یا دیابتی باشد با اورژانس تماس بگیرید.
آرامش خود و اطرافیان‌تان را حفظ کنید. ایمن نگه داشتن بیمار تشنجی، شامل چند روش ساده است:
    جلوگیری از هرگونه صدمه‌ی بیشتر با برداشتن هر چیزی سخت یا تیز از کنار بیمار.
    قرار دادن بیمار روی زمین روی چیزی نرم مانند ژاکت و پتو.
    عینک و کراوات یا هر چیزی که ممکن است تنفس را از گردن دور کند، بردارید.
    از شخصی که در حال تشنج است جلوگیری نکنید یا سعی نکنید حرکات او را متوقف کنید.
    بیمار را به پهلو بچرخانید و چیزی نرم در زیر سر بیمار قرار دهید تا به تنفس کمک کند. چیزی را داخل دهان فرد قرار ندهید.
    زمان حمله را اندازه‌گیری کنید؛ اگر پنج دقیقه یا بیشتر طول کشید، با اورژانس (۱۱۵) تماس بگیرید.
هنگامی‌که بیمار به هوش آمد، اطمینان بخش و مفید باشید و تا زمانی که کاملاً هوشیار شود، در کنار او بمانید.

________________________________________________________

مقالات دیگر