تغذیه مناسب مبتلایان به سرطان

تغذیه و سرطان
سرطان یک اصطلاح کلی در مورد رشد غیرطبیعی و خارج از کنترل سلول‌ها در هر نقطه از بدن است. درواقع تعداد بالایی انواع سرطان وجود دارد. آنچه ما را در برابر انواع سرطان‌ها محافظت می‌کند پیشگیری است و آنچه به ما در درمان بهتر و موفقیت‌آمیز کمک می‌کند، پیروی از دستورالعمل‌های درمانی موثر است. تغذیه مناسب یکی از اقداماتی است که تمام مبتلایان به سرطان جهت درمان و کنترل وضعیت خود باید انجام دهند و پیرو آن باشند.
تغذیه بخش مهمی از درمان سرطان به شمارمی آید تغذیه صحیح و انتخاب درست غذاها، قبل از درمان ، در طول درمان و پس از آن می تواند به داشتن احساس بهتر و قدرت بدنی بیشتر در بیماران کمک کند. مطالعه متن حاضر به شما کمک خواهد کرد تا بر اثرات جانبی درمان که ممکن است بر تغذیه تأثیر نامناسب داشته باشد، غلبه کنید. افراد تحت درمان تمامی عوارض ذکر شده در نوشته حاضر را تجربه نخواهند کرد اما مطالعه آن کمک خواهد کرد تا درصورت بروز چنین مشکلاتی آمادگی کافی را داشته باشید. البته توصیه های ذکر شده در این متن جایگزین دستورات پزشک معالج شما نمی باشد و در صورت بروز هر گونه مشکل حتما از پزشک معالج خود راهنمایی بخواهید و با متخصص تغذیه بیماران سرطانی مشاوره لازم را انجام دهید.

سرطان و درمان سرطان بر وضعیت تغذیه ای تأثیر می گذارد
زمانی که فرد سالم است، خوردن غذای کافی به منظور تأمین انرژی یا مواد مغذی مورد نیاز، معمولا مشکل ساز نیست. غالب توصیه های تغذیه ای بر روی این نکته تأکید دارند که خوردن مقادیر زیاد میوه ها، سبزیجات و غلات کامل، محدود کردن دریافت گوشت قرمز خصوصا اگر فراوری شده باشد یا چربی زیادی داشته باشد و محدودیت در مصرف چربی، قند، الکل ونمک و باقی ماندن در وزن سالم، می تواند ضامن سلامت باشد. اما زمانی که فردی در معرض درمان سرطان قرار می گیرد رعایت موارد فوق دشوار است. خصوصا در صورتیکه عوارض جانبی هم وجود داشته باشد و فرد هم حال خوشی نداشته باشد. در چنین مواردی نیاز است تا با ایجاد تغیراتی در رژیم غذایی فرد توان خود را باز یابد تا بتواند در مقابل اثرات سرطان یا درمان های مربوط به آن ایستادگی کند. این مسئله ممکن است به معنای توصیه به مصرف چیزهایی باشد که به طور طبیعی زمانی که فرد سالم است، توصیه نمی شوند. برای مثال ممکن است برای حفظ وزن بدن، غذاهای پرچرب و پر کالری توصیه شود یا به دلیل وجود زخم در دهان و گلو که خوردن را برای فرد دشوار می سازد، خوردن غذاهای غلیظ و خنک نظیر بستنی یا میلک شیک توصیه شود. نوع سرطان، روش درمانی مورد استفاده و عوارض جانبی ایجاد شده همگی بایستی در انتخاب نوع تغذیه بیمار مد نظر قرار گیرد. روش های درمانی مختلف نظیر جراحی، پرتو درمانی، شیمی درمانی، هورمون درمانی، درمان بیولوژیک یا ترکیبی از این روش های درمانی ، همگی سلول های سرطانی را از بین می برند اما در کنار آن سلول های سالم نیز آسیب می بینند و عوارض جانبی ایجاد شده به دلیل این آسیب هاست. برخی از عوارض جانبی شایع عبارتند از:
·  بی اشتهایی
·  زخم در دهان یا گلو
·  خشکی دهان
·  مشکلات دندانی و لثه ای
·  تغییر در حس بویایی و چشایی
·  تهوع
·  استفراغ
·  اسهال
·  یبوست
·  احساس خستگی
·  افسردگی
البته فردی که تحت درمان قرار می گیرد ممکن است چنین عوارضی را هیچ گاه تجربه نکند. عوامل زیادی وجود دارند که تعیین می کنند که آیا یک عارضه جانبی ایجاد خواهد شد یاخیر و شدت آن به چه میزان خواهد بود. برخی از این عوامل عبارتند از نوع سرطان، قسمتی از بدن که درگیر شده است، نوع و طول درمان و دوز مورد استفاده دارو یا اشعه در هنگام درمان.
بسیاری از عوارض جانبی قابل کنترل هستند و بسیاری از آن ها با گذشت زمان به طور کامل از بین می روند. قبل از شروع درمان، با پزشک و تیم معالج خود راجع به عوارض جانبی که با آن ها مواجه خواهید شد و روش های کنترل آن ها صحبت کنید. پس از شروع درمان راجع به عوارض جانبی که کنترل نشده اند با تیم معالج خود صحبت کنید، در این صورت، آن ها ممکن است از داروهای دیگری جهت کنترل عوارض جانبی شما استفاده کنند.

راهکارهای تغذیه ای برای بیماران سرطانی که تحت جراحی قرار گرفته اند:
چنانچه تحت جراحی قرار گرفته باشید، بخاطر داشته باشید که بسیاری از عوارض جانبی در عرض چند روز پس از جراحی از میان خواهند رفت. برخی داروها، مراقبت های فردی و برخی تغییرات در رژیم غذایی می تواند به کم شدن عوارضی جانبی کمک کند. پس از برطرف شدن عوارض جانبی حتما این مسئله را به اطلاع پزشک، رژیم شناس و تیم درمانی خود برسانید.
·  خوردن وعده ها و میان وعده های غذایی با حجم کم و تعداد دفعات زیاد معمولا آسان است و بهتر تحمل می شوند سعی کنید وعده های غذایی طبیعی خود را داشته باشید اما خیلی به خودتان فشار نیاورد.
·  در رابطه با خرید کردن و آماده سازی وعده غذایی از اطرافیان خود کمک بگیرد.
·  به خاطر داشته باشید که هضم و تحمل غذاهای کم چرب آسان تر از غذاهای پر چرب و سرخ شده است.
·  طی دوره نقاهت حتما اطمینان حاصل کنید که مایعات کافی دریافت می کنید (حداقل 8 لیوان در طول روز مایعات مصرف کنید مگر اینکه پزشک، شما را از این کار منع کرده باشد.) برای ای منظور از آب، آبمیوه و سایر مایعات صاف شده در طول روز استفاده کنید.
با جراح و پزشک معالج خود راجع به اینکه چه زمانی می توانید به فعالیت های طبیعی خود باز گردید صحبت کنید.
معمولا شب یا روز قبل از عمل جراحی شما مجاز به خوردن یا آشامیدن نیستند. پس از جراحی نیز ممکن است چند ساعت یا حتی 1 تا 2 روز مجاز به خوردن غذاهایی طبیعی یا مایعات نباشید. چنانچه پس از 2 روز چیزی نخورده باشید بایستی غذا خوردن را با مایعات و سپس غذاهایی که هضم آن ها آسان است آغاز کنید.
در زیر نمونه ای از مراحلی که فرد پس از جراحی طبق آن می تواند غذا خوردن را آغاز کند آورده شده است.
گام اول: استفاده از مایعات صاف شده
·  ژلاتین
·  نوشیدنی های ورزشی
·  آبمیوه
·  آب مرکبات صاف شده
·  آبمیوه یخ زده (یخمک)
·  بستنی یخی
·  شربت آبلیمو
·  نوشابه های کربوناته
·  چایی کم رنگ
·  آب گوشت صاف شده بدون چربی
·  سوپ رقیق صاف شده
·  آب سبزیجات صاف شده
·  آب
گام 2 : غذاهای با هضم آسان
·  بسیکویت ها
·  آبمیوه ها
·  کمپوت ها
·  گوشت و مرغ لخم
·  سوپ
·  غلات تصفیه شده
·  شیر
·  نان سفید
·  برنج سفید، ماکارونی و سیب زمینی
·  پودینگ
·  میلک شیک
·  بستنی
·  ماست
گام سوم: رژیم غذایی معمول
·  سعی کنید با وعده های غذایی کوچک و رایج شروع کنید و در صورت تحمل، غذاهای دیگر را به آن بیافزاید.
·  مراقب غذاهایی که تولید گاز می کنند نظیر لوبیاها، خربزه و هندوانه و سبزیجات خانواده کلم (بروکلی، گل کلم و کلم قمری) ، شیر و لبنیات باشید.
·  ممکن است غذای پرچرب و سرخ شده به خوبی تحمل نشود.

توصیه های تغذیه ای برای دوره شیمی درمانی
توصیه های غذایی قبل از شیمی درمانی
در زمانی که به بیمار اطلاع داده میشود که نیاز به شروع شیمی درمانی جهت کسب سلامتی دارد ممکن است چند روزی را به منظور انجام آزمایشات بگذراند، در طی این مدت سعی نمایید از غذاهای مقوی و مغذی بیشتری در رژیم غذایی بیمار سرطانی استفاده کنید، منظور از غذای مقوی یعنی تغذیه ای که انرژی بیشتری داشته باشد و غذای مغذی دارای ویتامین ها و ریز مغذی های بیشتری میباشد. در این بازه زمانی سعی کنید مصرف غذای بیمار سرطانی افزایش پیدا کند، مواد غذایی پروتئینی را در رژیم غذایی بیماران سرطانی بگنجانید، از جمله مواد غذایی پر پروتئین مثل تخم مرغ، شیر، ماست، گوشت های سفید بدون چربی و ماهی های پرچرب.
برای افزایش انرژی غذای بیماران سرطانی میتواند به سالاد، شیر یا ماست انواع پودر های آجیل مثل پودر گردو، بادام، کنجد و ... را اضافه نمایید.
برای افزایش ویتامین ها و مواد معدنی در تغذیه بیماران سرطانی از جوانه های تازه آسیاب شده غلات و حبوبات و افزودن آنها به غذا استفاده نمایید. روغن زیتون هم از جمله روغن های مفید برای افزایش انرژی رژیم غذایی بیماران سرطانی میباشد.
توصیه های غذایی مهم در روز شیمی درمانی
در صبح روز شیمی درمانی از صبحانه معمولی در تغذیه بیماران سرطانی استفاده شود، ۱ لیوان نوشیدنی مانند عسل یا آبمیوه طبیعی در وعده صبحانه و یا به عنوان میان وعده استفاده شود. همچنین تا قبل از شروع شیمی درمان به میزان کافی مایعات نوشیده شود تا بدن بیمار دچار کم آبی نگردد.
۲ تا ۴ ساعت قبل و بعد از شیمی درمانی از مصرف غذاهای سنکین در تغذیه بیماران سرطانی پرهیز شود، بهتر است غذاهای چرب و گوشت قرمز مصرف نشود و حجم غذا متعادل باشد. استفاده از یک وعده غذای خوب و مقوی چند ساعت قبل از شیمی درمانی و مصرف مایعات و غذاهای کم حجم در ۲ تا ۴ ساعت قبل از شیمی درمانی می تواند در کنترل حالت تهوع نقش موثری داشته باشد. در هر حال توصیه متخصصین تغذیه به بیماران سرطانی استفاده نکردن از غذاهای سنگین و پرچرب غیر متعارف است.
توصیه های تغذیه ای حین و پس از شیمی درمانی
در هنگام شیمی درمانی میتوانید از موادی مانند شکلات، نبات و یا مایعات به میزان کم در تغذیه بیماران سرطانی استفاده نمایید و استفاده از این مواد عمدتا مشکلی ندارد، بعد از شیمی درمانی هم از مایعات خنک و نسبتا شیرین برای تغذیه بیمار سرطانی استفاده کنید، توجه کنید که استفاده از مواد غذایی خیلی شیرین به این بیماران توصیه نمیشود.
افزایش مصرف مایعات در رژیم غذایی بیماران سرطانی و استحمام روزانه میتواند باعث دفع بیشتر سموم ناشی از شیمی درمانی و کاهش عوارض ناشی از آن باشد. پس از اتمام شیمی درمانی و مراجعه به منزل بیمار میتواند از غذاهای سبک و کم حجم مثل سوپ کند، این نکته را مد نظر داشته باشید که بهتر است سوپ و مایعات مصرف شده پس از شیمی درمانی ولرم و کم ادویه باشد. بوی غذا در برخی افراد تحت شیمی درمانی میتواند باعث کاهش مصرف ماده غذایی شود. همچنین ممکن است برخی بیماران نسبت به مصرف گوشت قرمز در ابتدای کار مشکل داشته باشند که میتوانید بجای آن از گوشت سفید در رژیم غذایی خود استفاده کنید.

رهنمودهای تغذیه ای برای افرادی که تحت پرتودرمانی قرار می گیرند.
تغذیه ی مناسب طی پرتودرمانی ممکن است دشوار باشد خصوصا اگر فرد مجبور باشد هر روز مسافت زیادی برای رسیدن به محل پرتودرمانی طی کند. رعایت موارد زیر می تواند در بهبود وضعیت تغذیه ای کمک کننده باشد:
·  حداقل یک ساعت قبل از انجام پرتودرمانی از مواد غذایی استفاده کنید و با شکم خالی تحت رادیوتراپی قرار نگیرید مگر این که مرکز رادیوتراپی از شما بخواهد که چنین کاری انجام دهید.
·  اگر مسافت منزل و محل درمان شما طولانی است یا مدت زیادی مجبور هستید که منتظر بمانید، حتما میان وعده ها یا مکمل های غذایی را با خودتان داشته باشید تا در طول این مدت از آن ها استفاده کنید.  میان وعده هایی که حمل آن ها آسان است نظیر میوه، ژله، پودینگ، ساندویچ پنیر یا کره، بیسکویت و ... می تواند مناسب باشد.
·  در صورتی که وعده های غذایی به نظرتان خوشمزه نمی آیند، هنگام بلع باعث درد می شوند یا دچار اسهال هستید حتماً همراه تمام وعده های کوچک و مکرر غذایی خود به میزان کافی از مایعات استفاده کنید.
·  مطمئن شوید که به مقدار کافی از آب و سایر مایعات استفاده می کنید.
·  از خانواده و دوستانتان بخواهید تا در خرید کردن وتهیه ی غذا به شما کمک کنند.
·  انتظار نداشته باشید تا عوارض جانبی ناشی از درمان شما دقیقاً مشابه با سایر بیماران سرطانی باشد. افراد مختلف با درمان های مشابه ممکن است عوارض جانبی متفاوتی را تجربه کنند.
·  سعی کنید به جای استفاده از سه وعده ی غذایی بزرگ از تعداد زیادی وعده ی غذایی کوچک و متفاوت استفاده کنید.
·   همچنین ممکن است توسط تیم درمانی به شما توصیه شود انرژی و پروتیین  بیشتری دریافت کنید که در این صورت به بخش "راهکارهایی برای افزایش کالری و پروتیین" که قبلاً آورده شده است، مراجعه کنید.
·  مکمل های غذایی نظیر مایعات جایگزین وعده ی غذایی ممکن است برای شما مفید باشد که در این رابطه از پزشک معالج یا متخصص تغذیه  خود مشاوره بخواهید.

تغذیه و رژیم غذایی برای کاهش عوارض شایع در شیمی درمانی
تغذیه برای کاهش تهوع و استفراغ در شیمی درمانی:
حالت تهوع و استفراغ در بیماران سرطانی که تحت شیمی درمانی هستند نسبتا شایع است که خوشبختانه داروهای مناسبی برای کنترل این حالت در این بیماران جود دارد. با این وجود توصیه های تغذیه ای برای بیماران سرطانی میتواند به کاهش حالت تهوع در بیماران سرطانی منجر شود.مصرف مایعات به میزان کافی در برنامه غذایی بیماران سرطانی توصیه میشود به ویژه اینکه استفراغ میتواند منجر به کم آبی در این بیماران شود. مصرف مایعات در این بیماران هم در جبران آب از دست رفته و هم در کاهش عوارض ناشی از شیمی درمانی مفید است. سعی کنید از مصرف مایعات در حین غذا خوردن پرهیز نمایید. به طور کلی توصیه میشود غذا ها را به صورت مایع در مقادیر کم، سرد شده و یا در درجه حرارت اتاق میل نمایید. از مصرف غذا های چرب، تند و یا بیش از حد شیرین در رژیم غذایی سرطان اجتناب نمایید. مصرف غذا ها با بوی زیاد میتوانند حالت تهوع را تشدید نمایند.
راه های کم کردن بی اشتهایی در بیماران سرطانی
بیماران سرطانی معمولا پس از شیمی درمانی احساس میکنند گرسنه نیستند و تمایلی به خوردن غذا ندارند و یا غذا برایشان طعم و مزه ای ندارد. همه این موارد میتواند موجب بی اشتهایی در بیمار شود. در مواردی نیز با خوردن اندکی غذا احساس سیری به آنها دست میدهد. در صورتی که بیمار سرطانی مدت زمان طولانی ای در این شرایط باشد حتما باید با متخصص تغذیه و پزشک معالج خود مشورت نماید.
توصیه های زیر برای رفع بی اشتهایی و کم اشتهایی توصیه میشود، در زمانی که بیمار در شرایط مناسبی قرار دارد غذای بیشتری برای بیمار طبخ شود و وعده های غذایی در محیطی آرام و دوستانه مصرف شود.
۱. وعده های غذایی به جای ۳ وعده اصلی به چندین وعده به فاصله ۲ تا ۳ ساعت افزایش یابد و حجم غذا را کاهش دهید.
۲. از مواد غذایی پر کالری و پر پروتئین نظیر شیر، پنیر، میوه های خشک شده، آجیل ها، آبمیوه و ... در رژیم غذایی بیماران سرطانی استفاده نمایید.
۳. غذاهای کم حجم و پرکالری را جایگزین غذاهای کم انرژی کنید، سبزیجات، کاهو و غذا های رژیمی غذاهایی هستند که احساس سیری بیشتری ایجاد میکنند و در عین حال انرژی کمتری دارند.
۴. مصرف غذاهای پرچرب، سرخ کردنی و نفاخ میتوانند احساس سیری کاذب ایجاد کنند، از مصرف این مواد در تغذیه بیماران سرطانی بپرهیزید.
۵. ظاهر غذا، تمیزی، رنگارنگ بودن و چیدمان خوب و دلپذیر آن در افزایش اشتها نقش موثری دارد. در تزیین سفره غذا تلاش کنید.
۶. غذای بیماران سرطانی همراه با سایرین و در کنار اعضای خانواده مصرف شود، تغذیه بیمار سرطانی مقداری خنک باشد و بوی زننده نداشته باشد
در صورت بروز اسهال در دوره شیمی درمانی:
مصرف آب و مایعات مثال آبگوشت، آبمیوه های رقیق را بالاتر ببرید، مصرف غذاهایی با فیبر بالا نظیر آجیل ها، میوه و سبزی، نان  غلات سبوس دار در برنامه تغذیه بیماران سرطانی را کاهش دهید. استفاده از مواد غذایی مثل قند های ساده، آبنبات و آدامس را متوقف کنید. مواد غذایی نظیر سیب، موز، کنسور هلو، برنج سفید و ماکارونی میتواند سبب بهبود وضعیت اسهال بیمار شود و به اندازه متعادل در رژیم غذایی بیماران سرطانی استفاده نمایید.
یبوست در بیماران سرطانی
مصرف مواد غذایی با فیبر بالا نظیر غلات کامل، میوه ها و سبزیجات خام یا پخته شده مخصوصا با پوست، میوه های خشک شده، داته ها و آجیل ها را در رژیم غذایی برای کاهش یبوست بیماران سرطانی افزایش دهید،مصرف نوشیدنی های سالم را افزایش دهید، سعی شود عده های اصلی غذایی و میان وعده ها در زمان مشخص از روز مصرف شود و فعالیت بدنی را تا حد امکان افزایش دهید.
بروز گلو درد در بیماران تحت شیمی درمانی
مواد غذایی را به صورت نرم و با موادی که بلع غذا را راحت تر میکنند استفاده کنید، از مصرف غذاهای خشک و خشن در رژیم غذایی بیماران سرطانی بپرهیزید. مصرف مرکبات، کافئین، فلفل و ادویه های تند، سرکه، گوجه فرنگی و الکل در تغذیه بیماران سرطانی که دچار گلودرد شده اند میتواند وضعیت را بدتر کند. قبل از مصرف غذاها صبر کنید تا دمای آن متعادل شود و سپس مصرف نمایید.
در صرت بروز زخم دهان یا برفک توصیه های زیر را به کار گیرید
غذا قبل از مصرف سرد شود و به درجه حرارت اتاق برسد. بهداشت دهان حفظ گردد و دهان همیشه تمیز نگه داشته شود، بهطور مثال شستشوی دهان با آب نمک رقیق میتواند بسیار کمک کننده باشد.غذاها به صورت نرم و مرطوب و همراه موادی نظیر سس های سالم و خانگی مصرف شوند.مصرف غذاهای خشک و خشن، تند، ترش، کافئین، سرکه و گوجه فرنگی میتواند موجب آسیب بیشر شود.
در صورت تغییر حس چشایی و بویایی
از ظروف شیشه ای و پلاستیکی بجای ظروف فلزی برای تغذیه بیماران سرطانی استفاده کنید. غذا ها بهتر است سرد استفاده شوند. بهداشت دهان با آبکشی های مکرر حفظ شود. گاهی نیاز است از ترشیجات و یا ادویه های خاص جهت پوشاندن مزه هایی که در آن زمان نامطلوب به نظر میرسد استفاده گردد تا طعم و رایحه آن پنهان بماند.
ممکن است در روند درمان از یک غذای خاص احساس تنفر پیدا شود، در چنین شرایطی مصرف غذای سر به جای غذای گرم توصیه میشود و در غذا به گونه ای پخته شود که حداقل بو را داشته باشد.
خشکی دهان در شیمی درمانی و درمان آن
اگر رخم باز در دهان بیمار وجود ندارد از غذاهای ترش جهت تحریک ترشح بزاق استفاده شود، غذاها به صورت نرم و مرطوب استفاده شود و به منظور حفظ رطوبت دهان مایعات به صورن جرعه جرعه و کم کم مصرف گردد و در نهایت بهداشت دهان با آبکشی مکرر دهان حفظ شود.

نکات مهم در رژیم غذایی بیماران سرطانی
بدون تجویز متخصص تغذیه و یا پزشک از مصرف هرگونه مکمل غذایی در رژیم غذایی بیماران سرطانی خودداری شود زیرا ممکن است اثر معکوس در روند درمان داشته باشد.
رژیم غذایی بیماران سرطانی باید غنی از میوه و سبزی های حاوی آنتی اکسیدان باشد.در این بین گوجه فرنگی و فراورده های آن، گریپ فروت، هندوانه، انواع توت ها، انگور قرمز، آلو، هویج، انبه، کدو تنبل، هلو، پرتقال، شلیل، اسفناج، کلم قرمز، پیاز، سیر و موسیر غنی از منابع آنتی اکسیدان می باشند. از این رو توصیه میشود در رژیم غذایی روزانه بیماران سرطانی تا حد امکان از میوه و سبزیجات استفاده گردد.
ترکیب حبوبات وغلات منبع کاملی از پروتئین برای استفاده در رژیم غذایی بیماران سرطانی فراهم میکند.
فست فود ها و تنقلات کم ارزش نظیر چیپس، پفک، بیسکوییت، بستنی، انواع همبرگر، سوسیس، کالباس و ... نباید استفاده گردند. این غذا ها مقدار زیادی نیترات و نیتریت دارند که برای بیمار سرطانی مضر هستند.
به جای قسمتی از گوشت قرمز مصرفی روزانه در برنامه تغذیه بیمار سرطانی توصیه میشود از گوشت ماهی و مرغ استفاده شود و تا حد امکان چربی گوشت از آن جدا گردد و بدون چربی مصرف شود.
کباب کردن گوشت میتواند موادی در آن بوجود آورد که باعث بدتر شدن وضعیت بیماری میشود و بهتر است گوشت به صورت کباب مصرف نشود. گوشت بدون جربی باید آب پز و یا بخار پز باشد.
از ادویه هایی نظیر زردچوبه، دارچین، چای سبز و قهوه به میزان مناسب در رژیم غذایی بیمار سرطانی استفاده شود زیرا حاوی موادی مفید برای درمان سرطان هستند.

________________________________________________________

مقالات دیگر